Hospitalidad
en el lenguaje
Interpretación gráfica de "El discurso del 'indio'. El penúltimo ante el hombre blanco". Grabado realizado por Cosme García Máximo.
،خطبةُ "الهندي الأحمر" ماقبل الأخيرةِ
أمامَ الرّجل الأبيَض
هَلْ قُلْتُ: مَوْتى؟"
..لا مَوْتَ هناك
"هناكَ، فقط، تبديلُ عوالِم
سياتل زعيم دواميش
1
إذًا، نحْنُ مَنْ نَحْنُ في المسيسبّي. لَنَا مَا تَبَقّى لنا
/مِن الأمْسِ
لكنّ لَوْنَ السّماء تغيّر، والْبحر شَرْقاً تغيّر، يا سيّد الْبيض! يا سيِّدَ
/الخَيْل، ماذا تُريدُ مِنَ الذّاهِبِينَ إلى شَجَر اللّيْل ؟
عالِيَةٌ رُوحُنَا، والمراعي مُقَدَّسةٌ، والنّجومْ
:كلامٌ يضيءُ.. إذا أنْتَ حَدَّقْتَ فيهَا قَرأْتَ حكَايتَنَا كُلَّهَا
وُلدْنَا هُنَا بَيْنَ ماءٍ و نارٍ.. ونولَدُ ثانيةً في الْغُيومْ
على حافّة السّاحل اللاّزُوَرديّ بَعْدَ الْقيامَة.. عَمّا قليلْ
فلا تَقْتُلِ العُشْبَ أكثر، للْعُشبِ روحٌ يُدافعُ فينا عن الرّوحِ في
/الأرضِ
يا سيّد الخَيْل! عَلِّم حصانك أنْ يعْتَذِرْ
:لِروحِ الطَّبِيعةِ عَمَّا صَنَعْتَ بأشْجَارِنَا
آهٍ، يا أَخْتِيَ الشَّجَرَةْ
لَقدْ عذَّبوكِ كما عَذَّبُونِي
فلا تَطْلبي الْمَغْفِرةْ
../لحَطّابِ أمّي وأمِّكْ
2
لَنْ يَفْهَمَ السّيّدُ الأبْيضُ الْكلماتِ الْعَتِيقَةْ ..
..هُنا، في النّفوس الطّليقةِ بيْن السّماء وبيْنَ الشّجر
،فمِنْ حقّ كولومبوس الْحُرّ أن يَجدَ الهنْد في أيّ بَحْرٍ
،ومَنْ حقّه أن يُسمّي أَشْباحَنا فُلفُلاً أوْ هُنودا
وفي وُسْعهِ أَنْ يكسّر بوْصلةَ الْبحْر كي تَسْتقيم
وَأخطاءَ ريح الشّمال، ولكنّه لا يصدّق أنّ الْبَشَرْ
!سَواسِيّةٌ كالْهَوَاء وكَالْمَاء خَارِجَ مَمْلَكَةِ الْخَارِطَة
وأنّهم يولدون كما تولدُ الناسُ في برْشلونَة، لكنّهم يعْبُدون إلهَ
..الطّبِيعَة في كُلِّ شيْءٍ... ولا يَعْبدونَ الذّهبْ
،وكولومبوسُ الحُرّ يَبْحثُ عَنْ لُغةٍ لم يجِدْها هُنا
وعَنْ ذَهبٍ في جَماجِم أجدادنا الطّيّبين، وكَانَ لهُ
ما يُريدُ من الْحيّ والميْتِ فينا. إذاً
لماذا يُواصلُ حَرْب الإبادَة، من قَبْرِه، للنِّهَايَةْ؟
ولَمْ يَبْقَ مِنَّا سِوَى زِينَةٍ للْخرابِ، وريشٍ خَفيفٍ عَلَى
ثياب الْبحيْرات. سَبْعونَ مليون قلْبٍ فَقأْت.. سيَكْفي
..ويكْفي، لترْجع منْ مَوْتنا ملكًا فَوْق عَرْش الْزمانِ الْجَديد
أما آنَ أَنْ نلتقي، يا غريبُ، غَريبَيْن في زَمَنٍ واحدٍ؟
وفي بلدٍ واحدٍ، مَثْلَما يَلْتقي الْغرباءُ على هاويَةْ؟
لَنا ما لنا... وَلَنا ما لَكُم منْ سَماءْ
لكُمْ ما لكُمْ... ولكُمْ ما لَنَا من هواءٍ وماءْ
لَنا ما لنا منْ حَصًى... ولكم ما لكمْ منْ حَديدْ
تَعالَ لِنَقْتَسِمَ الضّوْءَ في قُوّةِ الظِّلّ، خُذْ ما تُريدْ
منْ اللّيْل، واترُكْ لنا نَجْمتيْن لندْفنَ أَمْواتنا في الْفَلكْ
وخُذْ ما تُريدُ من الْبَحْر، واتْرُكْ لنا مَوْجتَيْنِ لصَيْدِ السّمكْ
وخُذْ ذَهَب الأرْض والشّمْس، واتْرُكْ لنا أرْض أسْمائِنا
/وَعُدْ، يا غَريبُ، إلى الأهْلِ... وابْحثْ عَن الْهِنْدِ
3
أَسْماؤُنا شَجَرٌ مِنْ كَلام الإله، وطيرٌ تُحلّق أَعْلَى ..
من الْبُنْدُقيّة. لا تَقْطَعوا شجر الاسم يا أيّها الْقادِمُونَ
من الْبحْرِ حَرْبًا، ولا تَنْفُثوا خَيْلكُمْ لَهبًا في السُّهُولْ
لكُمْ ربّكُمْ ولَنَا رَبُّنَا، ولكُمْ دينُكُمْ ولنا دينُنَا
فلا تَدْفنُوا اللّهَ في كُتُبٍ وَعَدتْكُمْ بِأرْضٍ على أَرْضِنا
!كَما تَدّعونَ، ولا تَجْعَلوا رَبّكُمْ حاجِبًا في بلاط الْمَلِك
!خُذوا وَرْدَ أحْلامِنا كَيْ تروا ما نَرى منْ فَرَحْ
ونامواعلى ظِلّ صَفْصافنا كي تَطيروا يَمَاماً يَمامَا
،كَما طارَ أَسْلافُنا الطيّبون وَعادوا سلامًا سَلامَا
سَتَنْقُصُكُمْ، أيّها البيضُ، ذكْرى الرّحيلِ عن الأبْيضِ المُتَوسّط
وستنْقُصكُمْ عُزْلَة الأبَديَّة في غابةٍ لا تُطلُّ على الْهاوِيَةْ
وتنْقُصُكُمْ حكْمَةُ الإنْكسارات، تنْقُصُكُمْ نكْسَةٌ في الْحُرُوبْ
وتنْقُصُكُمْ صَخْرةٌ لا تُطيع تَدَفّق نَهْرِ الزَّمانِ السّريع
سَتنْقُصُكُمْ ساعَةٌ للتّأمّلِ في أيّ شيءٍ، لتُنْضج فيكُمْ
سَماءٌ ضروريّةٌ للتّراب، سَتَنْقصُكُمْ ساعَةٌ للتّردّد ما بَيْنَ دَرْبٍ
ودَرْبٍ، سَيَنْقُصُكُمْ يوربيدوس يَوْمًا، وأَشْعارُ كنْعان
والْبابليّينَ، تنْقُصُكُمْ
أغاني سُلَيْمانَ عَنْ شولَميت، سَيَنْقُصُكُمْ سَوْسنٌ للْحنين
ستْنقُصُكُمْ، أيّها اٌّلبِيضُ، ذكرى تروّضُ خَيْل الْجُنون
وَقَلْبٌ يحكّ الصّخورلتَصْقُلهُ في نِداء الكَمَنْجاتْ... ينْقُصُكُمْ
وتَنْقُصُكُمْ حَيْرةٌ للْمُسدّس: إنْ كانَ لا بُدّ من قَتْلنا
فَلاَ تَقْتُلوا الْكائنات الّتي صادَقَتْنا، ولا تَقْتُلوا أَمْسَنا
سَتنْقُصُكُمْ هُدْنَةٌ مَعَ أشْباحِنا في ليإلى الشّتاء الْعَقِيمةْ
وشمسٌ أقلّ اشتعالاً، وبدرٌ أقلّ اكتمالاً، لتبدو الْجريمة
أقَلّ احْتفالاً على شاشَة السّينما، فَخُذوا وَقْتَكُمْ
/..لِكَي تَقْتُلوا الله
4
نَعْرفُ ماذا يُخبّئ هذا الْغُموضُ الْبليغُ لَنَا..
سَماءٌ تَدلّتْ عَلَى مِلْحِنا تُسْلمُ الرّوحَ. صَفْصافَةٌ
تَسيرُ على قَدمِ الرّيحِ، وَحشٌ يُؤسِّسُ مَملكةً في
،ثُقوبِ الْفضاءِ الجَريحِ.. وَبَحرٌ يُمَلّح أَخْشابَ أَبْوابِنا
ولم تَكن الأرْضُ أَثْقَلَ قَبْلَ الخليقة، لكنّ شيئاً
كهذا عَرَفْناه قَبْلَ الزّمانِ.. سَتَرْوي الّرَّياحُ لَنَا
بدايَتَنا والنِّهَايَة، لكِنّنا نَنْزِفُ اليَوْمَ حاضِرَنَا
،ونَدْفنُ أيّامنا في رَمادِ الأساطير، لَيْستْ أثِينا لَنَا
وَنَعْرفُ ما هيّأ الْمَعْدنُ-السّيِّدُ اليَوْمَ من أَجْلِنا
ومنْ أَجْل آلهةٍ لَمْ تدافِعْ عَن الْملْحِ في خُبْزِنَا
وَنَعْرفُ أنّ الحقيقَةَ أَقْوى من الْحَقّ، نَعْرِفُ أنّ الزّمانْ
تغيَّرَ، مُنذُ تغيّرنوعُ السّلاح. فمن سوْفَ يَرفَعُ أَصْواتَنَا
إلى مَطَرٍ يابسٍ في الْغُيُوم؟ وَمَن يَغْسلُ الضّوْءَ مِنْ بَعْدِنا
وَمَنْ سَوْفَ يَسْكُنُ مَعْبَدَنا بَعْدَنَا؟ منْ سيحْفظُ عاداتِنا
من الصَّخَبِ الْمَعْدنِيّ؟ "نُبَشّرُكُمْ بِالْحَضَارة" قال الْغريبُ، وَقال: أنَا
،سَيّدُ الْوقْتِ، جِئْتُ لِكَيْ أرثَ الأرْض منْكُمْ
فَمُرّوا أمامي، لأحْصيَكُمْ جُثّةً جُثّةً فَوْقَ سطحِ الْبُحَيْرَة
أبشّركُمْ بالْحضارة" قال، لتحيا الأناجيلُ، قال، فَمُرُّوا"
لِيَبْقى ليَ الرّبُّ وَحْدي، فإنّ هُنودًا يَموتونَ خَيْرٌ
لسَيّدنا في الْعُلى منْ هُنودٍ يعيشونَ، والرّبّ أَبْيَض
..وَأَبْيَضُ هذا النّهارُ: لَكُمْ عالمٌ ولنا عالَمٌ
يقول الغَريبُ كَلامًا غريبًا، ويحفر في الأرض بِئْراً
ليدفن فيها السّماءَ. يقول الغريب كلامًا غريباً
ويصْطادُ أَطْفالنَا والْفَراش. بماذا وعَدْت حَديقَتَنا يا غَريب؟
بورْدٍ من الزّنْكِ أَجْمَلَ مِنْ وَرْدنا؟ فَلْيكُنْ ما تَشَاءْ
وَلكِنْ، أتَعْلَمُ أنّ الْغزالة لا تأْكُلُ الْعُشبَ إنْ مَسّهُ دَمُنا؟
أتَعْلَم أنّ الجواميس إخْوَتُنا والنّباتات إخوتنا يا غَريبْ؟
فلا تَحْفِر الأرْض أَكْثَرَ! لا تَجْرَح السُّلحَفَاةَ الّتي
تنامُ على ظهْرِها الأرْضُ، جَدّتُنا الأرْضُ، أشجارُنا شَعْرُها وَزِينَتُنَا
زهْرُها. "هذه الأَرْض لا مَوْتَ فيها"، فَلا
تُغيّرهَشَاشَةَ تكْوينِها! لا تُكسّرمرايا بَساتينِها
ولا تُجْفِلِ الأَرْضَ، لا تُوجِعِ الأرْضَ. أَنْهارُنا خِصْرُها
..وَأحْفادُها نَحْنُ، أنُتُمْ وَنَحْنُ، فلا تَقْتُلُوهَا
سَنَذْهَبُ، عَمّا قليلٍ، خُذُوا دَمَنا واتْرُكُوهَا
،كَمَا هِيَ
،أجملَ ما كَتَب اللّه فوقَ المِيَاهِ
لهُ... ولنا
سنسمعُ أصواتَ أسلافنا في الرّياح، ونُصْغي
إلى نبْضهمْ في براعم أشجارنا. هذه الأرْض جدّتُنا
مُقدّسةٌ كُلّهَا، حَجَراً حَجَراً، هذِهِ الأرضُ كُوخٌ
لآلهةٍ سكنت معنا، نجمةً نجمةً، وأضاءَت لنا
ليإلى الصّلاة.. مَشَينا حُفاةً لِنَلْمَسَ رُوحَ الحَصَى
وَسِرْنا عُراةً لتَلْبَسَنا الرّوحُ، روحُ الهواء، نساءا
يُعدن إلينا هبات الطّبيعةِ - تاريخُنا كان تارِيخَهَا. كان للْوَقْتِ
وَقتٌ لنولَدَ فيها ونَرْجِعَ مِنْهَا إليهَا: نُعيدُ إلى الأرضِ أرْوَاحَهَا
رُوَيداً رُويداً. وَنَحْفظَ ذكرى أحبّتنا في الْجِرارْ
مَعَ الْملْح والزّيْتِ، كنّا نُعَلّقُ أسْماءَهُمْ بُطُيور الجداوِلْ
وكنّا الأوائِلَ، لا سقْفَ بَيْنَ السّماء وَزُرْقة أَبْوابِنَا
ولا خيل تأكُلُ أَعْشاب غزْلاننا في الْحُقُول، ولا غُرَبَاءْ
يمُرّون في ليْل زَوْجاتِنا، فاتْرُكوا النّايَ للرّيحِ تَبْكي
..على شَعْبِ هذا المَكَان الجَرِيح.. وَتَبكي عليكم غَداً
!وتبكي عليكم... غَداً
5
وَنحْنُ نُودّعُ نيرانَنَا، لا نرُدّ التّحيّة..لا تكْتُبوا
علينا وصايا الإله الجَدِيد، إله الحَديد، ولا تطلُبُوا
معاهَدةً للسّلام من الميّتين، فلم يبْقَ منهُمْ أحدْ
يُبشّرُكُمْ بالسّلام مع النّفْس والآخرين، وكُنّا هُنَا
،نُعمّرُ أكْثر، لوْلا بنادقُ أنجلترا والنّبيذُ الفرنْسيّ والأنفلُونْزا
وكُنّا نعيش كما ينْبغي أن نعيش برفقة شعب الغزالْ
وَنَحفَظُ تاريخَنَا الشّفهِيّ، وكنّا نبشّرُكمْ بالبراءةِ والأقْحُوانْ
لكُمْ ربّكم ولنا ربّنا، ولكم أمْسُكُم ولنا أمْسُنا، والزّمَانْ
هُو النّهرحين نُحدّقُ في النّهر يَغْروْرقُ الْوقْتُ فينا
ألا تحفظون قليلاً من الشّعر كي توقفوا الْمذْبحةْ؟
ألم تولدوا من نساءٍ؟ ألم ترضعوا مثلَنَا
حليبَ الحنين إلى أمّهاتٍ؟ ألم ترتدوا مثلنا أجْنحةْ
!لتلتحقوا بالسّنونو. وكنّا نُبشّرُكمْ بالرّبيع، فلا تَشْهروا الأسْلِحَةْ
وفي وُسْعنا أن نتبادل بعض الْهدايا وبَعْضَ الغِناءْ
هُنا كانَ شَعْبي. هنا مات شَعْبي. هنا شجر الكستَناءْ
،يُخبّئ أرْواح شعبي. سَيَرْجعُ شَعْبي هواءً وضوءاً وماءْ
خذوا أرض أمّي بالسّيف، لكنّني لن أوقّع باسمِي
معاهدة الصّلح بَين القتيل وقاتله، لن أوقّع باسمِي
..على بيع شبرٍ من الشُّوك حول حُقُول الذّرة
وأعرفُ أنّي أُودّع آخر شمسٍ، وألتفّ باسمي
وأسقُطُ في النّهر، أعرف أنّي أعود إلى قلب أٌمّي
لتدْخُل، يا سَيّدَ البِيضِ، عصرك.. فارْفعْ على جُثّتي
تماثيلَ حرّيّةٍ لا تردّ التّحيّة، واحفر صليبَ الْحديدْ
،على ظلّي الْحَجَريِّ، سأصْعد عَمّا قليلٍ أعالي النّشيدْ
وأطلقُ فيها عصافيرَ أصواتنا: ههنا انتصر الغرباءْ
على المِلحِ، واختلط البحرُ في الغيمِ، وانتصر الغُرَبَاءْ
على قشرة القمح فينا، ومدّوا الأنابيب للبرق والكهرباءْ
هنا انتحر الصّقرغمًّا، هنا انْتَصَرَ الغُرباءْ
عَلَيْنا. ولم يبْق شيءٌ لنا في الزّمان الجديد
هنا تَتَبَخَّرُ أجْسَادُنا، غيمةً غَيْمةً، فِي الفضاء
هُنا تتلألأ أرواحُنا، نَجْمةً نَجْمةً، في فضاء النَّشِيدْ
6
سَيَمْضي زمانٌ طويلٌ ليصبح حاضرنا ماضيًا مثْلنا
سَنمْضي إلى حتْفنا، أوّلاً، سنُدافع عن شَجرٍ نَرْتَديه
وَعَنْ جَرَس اللّيل، عن قمرٍ، فوق أَكواخنا نَشْتَهِيه
وعَن طَيش غِزلاننا سَنُدافعُ، عن طين فخّارِنا سَنُدافعْ
وعن رِيشِنا في جناح الأغاني الأخيرَةِ. عمّا قَليل
تُقيمون عالمكُمْ فَوْق عالَمِنَا: مِنْ مقابِرِنا تَفْتَحون الطَّرِيق
إلى الْقمر الإصطناعيِّ، هذا زمان الصّناعاتِ. هَذَا
..زمانُ المعادن، من قطعةِ الفحْم تبزغُ شمْبانيا الأقْوياء
هُنالك موْتى ومُستَوطَناتٌ، وموْتى وبولدُوزُراتٌ، وموْتى
ومُستَشْفَياتٌ، وموتى وشاشاتُ رادارَ ترْصُدُ مَوْتى
،يعيشون بَعْد المَمات، وموْتى يُرَبّونَ وحْش الحَضاراتِ مَوْتًا
..وموتى يموتون كيْ يَحمِلوا الأرضَ فوق الرُّفاتْ
إلى أيْنَ، يا سيّد البيض، تأخُذُ شعْبي.. وشعْبَكْ
إلى أيِّ هاويةٍ يأخذُ الأرضَ هذا الرّوبوتُ المُدَجَّج بالطّائِرَات
وحَامِلة الطّائرات، إلى أيّ هاويةٍ رَحبةٍ تَصعَدُون؟
لكم ما تشاءوُنَ: رُوما الجديدةُ، إسْبارطةُ التِّكنُولوجيا
وَ
،إيديُولوجيا الجنون
ونَحنُ، سَنَهْرُبُ من زَمَنٍ لم نُهَيّئ لَهُ، بَعْدُ، هاجِسَنَا
سَنَمضِى إلى وَطَنَ الطّيرِ سِربًا من البَشَر السّابقينْ
نُطِلُّ على أَرضنا منْ حَصَى أرضِنا، مِن ثُقوبِ الغُيُومْ
نُطِلُّ على أَرْضِنا، منْ كلام النّجومِ نُطلّ على أرضِنَا
منْ هَواء البُحيْرَات، من زَغَب الذّرة الهَشِّ، مِن
زَهْرَة القَبْر، من وَرَقِ الحَوْرِ، من كُلّ شَيْء
يحاصِرُكُم، أيّها البِيضُ، موتى يموتون، موتَى
،يَعيشونَ، موتى يَعودونَ، موتى يَبوحُونَ بالسِّر
،فلتُمهِلوا الأرضَ حَتَّى تقولَ الحقيقةَ، كُلُّ الحَقيقَةِ
عَنْكُم
..وَعَنَّا
وَعَنَّا
!وَعَنْكُم
7
هُنالِكَ مَوْتى يَنامونَ في غُرفٍ سَوْفَ تَبْنونَها
هنالك مَوْتى يَزورونَ ماضِيَهُم في المَكان الّذي تَهْدِمونْ
هنالك مَوتى يَمُرُّونَ فَوقَ الجُسورِ الّتي سوفَ تَبْنونَها
هنالِك مَوتى يُضيئون لَيْل الفَراشات، مَوْتَى
يَجيئونَ فَجْرًا لكي يَشْربُوا شايَهُم مَعَكُم، هادِئينْ
كما تَرَكَتْهُمْ بَنادِقُكُم، فاتْرُكوا يا ضُيوفَ المَكانْ
مَقاعِدَ خاليةً للْمُضِيفينَ.. كي يَقْرأُوا
!عليكُمْ شُروطَ السّلامِ مَعَ المَيّتين
Discurso del “indio”.
El penúltimo ante el “hombre blanco”
Mahmud Darwish
¿Acaso dije muertos?
No hay muerte, sino un cambio de mundos.
—Jefe de duwamish, Seattle
1
Entonces, en el Mississippi somos quienes somos. Para nosotros hay lo que nos queda
del ayer
Pero el color del cielo cambió, y el mar al este cambió. ¡Señor de los blancos! Tú, señor de
los caballos, ¿qué es lo que quieres de aquellos que van hacia los árboles de la noche?
Elevado nuestro espíritu, la pastura sagrada y las estrellas
palabras que iluminan… si fijas tu mirada en ellas habrás leído nuestra historia entera:
nacimos aquí entre el fuego y el agua… y renaceremos en las nubes
a la orilla del litoral de lapislázuli después del día del Juicio… pronto
Entonces no sigas matando a la hierba, hay en la hierba un espíritu que defiende en
nosotros un espíritu en la Tierra
Tú, ¡señor de los caballos!, enseña a tu caballo a pedir perdón
al espíritu de la naturaleza por lo que has hecho a nuestros árboles:
Oh, árbol, mi hermano
te han torturado como me torturaron a mí
no pidas misericordia
para quien a mi madre y a la tuya taló…
2
…El señor de los blancos no entenderá las antiguas palabras
aquí, en las almas libres entre el cielo y entre los árboles…
Pero Colón tiene el libre derecho de encontrar la India en cualquier mar,
y tiene el derecho de llamar “pimienta” o “indios” a nuestros espectros,
también puede romper la brújula del mar para que se alinee
junto con los erróneos vientos del Norte, ¡pero él no cree que los humanos sean
iguales como, fuera del reino del mapa, lo son el aire y el agua!
Y que ellos nazcan como nace la gente en Barcelona, aunque veneren al Dios de la
naturaleza que encuentran en todas las cosas… y no adoren el oro…
Y Colón, el libre, busca una lengua que no halló aquí,
y busca oro en los cráneos de nuestros ancestros bondadosos, y tuvo
su porción de lo vivo y de lo muerto en nosotros. Entonces
¿por qué sigue con la guerra de exterminio, desde su tumba, hasta el final?
Y nada queda de nosotros, salvo un ornamento para la ruina y ligeras plumas sobre los
ropajes de los lagos. Aplastaste setenta millones de
corazones… ya es bastante, suficiente para que regreses desde nuestra muerte como
un rey sobre el trono de la nueva Era… pero ¿no es tiempo ya, extranjero, de que nos
encontremos como dos extraños en una misma era?,
y en un mismo lugar, como los extraños se encuentran al borde del abismo?
Para nosotros, lo que es para nosotros… Y para nosotros, lo que de cielo es de ustedes
Para ustedes, lo que es para ustedes… Para ustedes, lo que de aire y agua es para nosotros.
Para nosotros, lo que de guijarros es de nosotros… Y para ustedes, lo que de hierro es de
ustedes…
Ven, compartamos la luz en la fuerza de la sombra, toma lo que quieras
de la noche, y déjanos dos estrellas para enterrar a nuestros muertos en la órbita
y toma lo que quieras del mar, y déjanos dos olas para pescar
y toma el oro de la tierra y el sol, y deja para nosotros la tierra de nuestros nombres
y regresa, extraño, regresa a los tuyos… y busca la India.
3
…Nuestros nombres, árboles hechos del habla divina, un ave volando más alto que
un fusil. No corten los árboles del nombre, ustedes que vienen
en guerra desde el mar, no suelten sus caballos en llamas sobre la planicie
Para ustedes su Creador y para nosotros el nuestro, para ustedes su fe y para nosotros la
nuestra
Entonces no entierren a Dios en libros que, como ustedes pretenden, les han prometido una
tierra sobre nuestra tierra
¡Y no hagan de su creador un “chambelán” de la corte del rey!
¡Tomen las rosas de nuestros sueños para ver lo que nosotros vemos de la felicidad!
Y duerman bajo la sombra de nuestro sauce para que vuelen palomas… palomas…
como han volado ya nuestros buenos ancestros y regresaron en paz… en paz…
A ustedes los blancos les faltará la memoria de la partida del Mediterráneo
Y les falta la soledad eterna en un bosque que no se asome al borde del abismo
Y les falta la sabiduría de las rupturas, les falta una recaída en las guerras
Y les falta una piedra que no obedezca a la veloz corriente del río del tiempo
les faltará un momento para meditar en cualquier cosa, para que crezca en ustedes
un cielo necesario para la tierra, les faltará un momento para vacilar entre un camino
y otro camino, les faltará Eurípides un día y los cantos de Canaán
y de los babilonios, les faltan…
las canciones de Salomón sobre Sulamita, les faltará un lirio para la añoranza
les faltará, hombres blancos, una memoria para domar a los caballos de la locura
y un corazón que rasguñe las piedras para pulirse al llamado de los violines… les falta y
les faltará el titubeo de la pistola: pero si deben matarnos
no maten a las criaturas que nos han brindado su amistad, no maten nuestro ayer
Les faltará una tregua con nuestros espíritus en las noches estériles de lluvia
y un sol menos ardiente, y una luna llena menos llena, para que el crimen aparezca
menos festivo en la gran pantalla, así que tómense su tiempo
para matar a Dios…
4
…Sabemos lo que esta ambigüedad elocuente esconde para nosotros
Un cielo que cae sobre nuestra sal le da descanso al espíritu. Un sauce
camina sobre el paso del viento, una bestia funda un reino en
el vacío del espacio herido… y un mar sala la madera de nuestras puertas,
y la tierra no era más pesada antes de la creación, pero algo
semejante habíamos conocido antes del tiempo… los vientos nos narrarán
nuestro comienzo y nuestro fin, pero nosotros sangramos hoy nuestro presente
y enterramos nuestros días en la ceniza de los mitos, Atenea no es para nosotros,
y sabemos lo que preparó el amo-metal hoy para nosotros
y para dioses que no han defendido la sal en nuestro pan
y sabemos que la verdad es más fuerte que el derecho, sabemos que el tiempo
cambió, desde que cambió la forma de las armas. Entonces ¿quién levantará nuestras voces
hacia una lluvia seca en las nubes?¿Quién lavará la luz después de nosotros
y quién vivirá en nuestro templo?¿Y quién preservará nuestras tradiciones
del rugido metálico? “Les anunciamos la civilización” dijo el extranjero, y dijo: “Yo soy el
amo del tiempo, he venido a heredar de ustedes la tierra,
pasen ante mí, para contarlos, cadáver por cadáver, sobre la superficie del lago”
“Les anuncio la civilización” dijo, “para que viva el evangelio” dijo, “entonces pasen
para que el Creador permanezca sólo para mí”, pues indios muertos es mejor
para nuestro Señor en las alturas que indios vivos, y el Creador es blanco
y blanco es este día: para ustedes un mundo y para nosotros un mundo…
Dice el extraño palabras extrañas, y cava en la tierra un pozo
para enterrar al cielo. Dice el extraño palabras extrañas
y caza a nuestros niños y a las mariposas. ¿Qué has prometido a nuestro jardín,
extranjero? ¿Flores de lata más bellas que nuestras rosas? Sea lo que quieras
pero, ¿sabes que la cierva no comerá el pasto si fue tocado por nuestra sangre?
¿Sabes, extranjero, acaso que los búfalos son nuestros hermanos y las plantas nuestras
hermanas?
¡No caves la tierra aún más! No hieras a la tortuga
En cuyo caparazón la tierra duerme, la tierra, nuestra abuela, los árboles son sus cabellos y
sus flores nuestra joya. “Sobre esta tierra no hay muerte”, ¡entonces no
cambies la fragilidad con la que fue creada! No rompas los espejos de sus huertos
Y no sobresaltes la tierra, no le inflijas dolor a la tierra. Nuestros ríos son su cintura
y sus nietos somos nosotros, ustedes y nosotros, así que no la maten…
Nos habremos ido pronto, así que tomen su porción de nuestra sangre y déjenla
como lo que es,
como lo más bello que Dios ha escrito sobre el agua,
para él… y para nosotros.
Oiremos las voces de nuestros ancestros en los vientos, y escucharemos
su pulso en los brotes de nuestros árboles. Esta tierra es nuestra abuela
santa toda, piedra por piedra, esta tierra es una choza
para dioses que habitaron con nosotros, estrella por estrella, iluminaron para nosotros
las noches de oración… Hemos caminado descalzos para tocar el espíritu de los guijarros
y caminamos desnudos para que nos vista el espíritu, el espíritu del aire, como mujeres
que nos devuelven los dones de la naturaleza. Nuestra historia fue la historia de ella.
Había para el tiempo
un tiempo para que naciéramos en ella y retornáramos de ella hacia ella: devolvemos a la
tierra sus espíritus
poco a poco. Y preservamos las memorias de nuestros seres queridos en vasijas
con la sal y el aceite, antes colgábamos sus nombres en las aves de los arroyos.
Éramos los primeros, sin un techo entre el cielo y el azul de nuestras puertas
y sin caballos que comieran el pasto de nuestros ciervos en el campo, y sin extranjeros
pasando por la noche de nuestras esposas, entonces dejen la flauta al viento… está llorando
sobre el pueblo de este lugar herido… y llorará sobre ustedes mañana…
5
Y mientras nos despedimos de nuestros fuegos, no devolvemos el saludo… No escriban
sobre nosotros los testamentos del nuevo Dios, el Dios del metal, y no pidan
a los muertos un acuerdo de paz, pues de ellos nadie quedó
para anunciarles cómo hacer la paz consigo mismo y con los otros, y estaríamos aquí
construyendo aún más si no fuera por los fusiles de Inglaterra y el vino francés y la
influenza,
y viviríamos como es debido vivir junto al pueblo del ciervo
y memorizando nuestra historia oral, anunciaríamos la inocencia y los crisantemos
Para ustedes su Creador y para nosotros el nuestro, para ustedes su ayer y para nosotros el
nuestro, y el Tiempo
es el río, y al mirarlo fijamente, ahoga en nosotros al tiempo…
¿Acaso ustedes no memorizan un poco de poesía para parar la masacre?
¿Acaso no fueron paridos por mujeres? ¿No han mamado como nosotros
la leche de la nostalgia por la madre? ¿No se han vestido como nosotros de alas
para alcanzar a las golondrinas? Queríamos anunciarles la primavera, entonces no
desenfunden las armas,
hubiésemos podido intercambiar regalos y canciones
Aquí estuvo mi pueblo. Aquí se murió mi pueblo. Aquí los castaños
esconden los espíritus de mi pueblo. Mi pueblo volverá en forma de aire, luz y agua,
tomen la tierra de mi madre con el poder de la espada, pero yo no firmaré con mi nombre
un acuerdo de reconciliación entre el muerto y al asesino, no firmaré con mi nombre
la venta de un solo palmo de espinas alrededor de la milpa…
Y sé que estoy despidiéndome del último sol, arropado con mi nombre
y cayendo en el río, sé que estoy volviendo al corazón de mi madre
para que entres, tú, señor de los blancos, en tu era… Entonces levanta sobre mi cadáver
estatuas de libertad, no devuelvas el saludo y erige la cruz de metal
sobre mi sombra de piedra, pronto ascenderé hasta las cimas del canto,
[el canto de los suicidios colectivos, cuando velan su historia lejana]1
y soltaré en él los pájaros de nuestras voces: justo aquí vencieron los extranjeros
vencieron sobre la sal, y el mar se confundió con las nubes, y vencieron
sobre la espiga del trigo en nosotros, y extendieron los cables de teléfono y luz
Aquí el águila se suicidó de melancolía, aquí nos vencieron los extranjeros.
Y en esta nueva era nada quedó para nosotros
Aquí nuestros cuerpos se esfuman, nube por nube, en el espacio
Aquí nuestros espíritus titilan, estrella por estrella, en el espacio del canto
6
Largo tiempo pasará para que nuestro presente se convierta en un pasado como nosotros
Marcharemos hasta nuestro fin, primero, defenderemos los árboles que vestimos
Y las campanas de la noche, y una luna que deseamos sobre nuestras chozas
Y la indiscreción de nuestros ciervos defenderemos, el barro de nuestra alfarería
defenderemos
y las plumas del ala de los últimos cantos. Pronto
construirán su mundo sobre el nuestro: y sus caminos irrumpirán por nuestros cementerios
hacia la luna artificial, ésta es la era de lo artificial. Ésta es
la era de los metales, de un pedazo de carbón emergerá la champaña de los fuertes…
Hay muertos y colonias, muertos y excavadoras, y muertos
y hospitales, y muertos y pantallas de radar que capturan el número de muertos
[que mueren más de una vez en la vida,]2 que viven después de la muerte, y muertos que
crían la bestia de las civilizaciones con muerte, y muertos muriendo para llevar cargando
a la tierra sobre sus restos…
¿Adónde, señor de los blancos, estás llevando a mi pueblo… y al tuyo?
¿A qué abismo está llevando a la tierra, este robot armado con aviones
y portaaviones? ¿A qué ancho abismo están subiendo?
Para ustedes lo que quieran: una nueva Roma, la Esparta de la tecnología
y
la ideología de la locura.
Y nosotros, huiremos de un tiempo para el cual, todavía, no hemos preparado nuestras
obsesiones
Iremos hacia la patria de las aves como una parvada de seres humanos del pasado
divisando nuestra tierra desde los guijarros de nuestra tierra, desde los huecos de las nubes
divisando nuestra tierra, desde las palabras de las estrellas divisando nuestras tierras
desde el aire de las lagunas, desde el frágil grano del maíz, desde
la flor en la tumba, desde las hojas del álamo, desde todas las cosas
Están sitiados, blancos, por muertos muriendo, muertos
en vida, muertos que retornan, muertos que revelan el secreto.
Entonces ¡den tiempo a la tierra para que diga la verdad, toda la verdad
sobre ustedes
y sobre nosotros…
y sobre nosotros
y sobre ustedes!
7
Hay muertos que duermen en cuartos que ustedes construirán
hay muertos que visitan su pasado en el lugar que ustedes están destruyendo
hay muertos que pasan por encima de los puentes que ustedes construirán
hay muertos que iluminan la noche de las mariposas, muertos que
vienen al amanecer para tomar el té con ustedes, calmos
tal como los dejaron sus fusiles, así que ¡dejen, huéspedes del lugar,
sillas vacías para los anfitriones… para que les lean
a ustedes las condiciones de paz con los muertos!
[1] Este verso no aparece en la versión original publicada pero sí en la de la Fundación Darwish y en la traducción inglesa.
[2] Idem.
Xtakgchuwin “wanti kalhi unu xkilhtsukut”
Wanti stalanima xa awatiya anta kxlakatin xa “lhmomokgo chixku”
Mahmud Darwish
¿A linin kwa?
Nitu linit, wampi ka xatalakgpalit katuxawat.
—Xa puxku Duwamish, Seattle
1
Lantlanchu, anta kMississippi kinin xa kinin. Wampi kinin kkgalhiyaw tuku kin
kakgataxtunin kgotana.
Na xtamanit akgapun talakgpalilh, chu pupunat xalakpulhnanat na chuna talakgpalih
¡lhmomokgo chixku!. Wix, xmalana Kilhstanka, ¿tuku makgputsakgoya wantiku ankgo
kakiwin xa lakatsisni?
Tatalhmanilh kilistaknikan, xa takaknit sakgat chu staku
tachuwin makgaxkgakganankgo… kum liwana na ukxilhkgoya na katsiya kin talatamatkan:
unu kskgataw kxlakgstipan lhkuyat chu chuchut… chu nakkiskgatampalayaw kkapuklhnan
kxkilhtun xlimapitsit xa spupuku chiwix akxni awatiya kilhtamaku kxlisputnanat… puntsu
Wampi nalh kamakgni palhma, wi kkapalhman akgtun listakni wanti kin
kapalkgamakgtayayan
akgtum listakni anta kkatiyatni.
Wix ¡xmalana kilhstanka! Kamasiyuni minkilhstanka na skin tamatsankgananin
xa listakni kakiwinanin xpalakata lantla makglekgalhekgolh kinkiwikan
Oh, kiwi, kin tala
masipanikgon lakum kit ki masipanikgolh
ni kastkini litlan
wantiku mi tse chu ki la kamilh.
2
Wa chixku xa laksnapapa ni a tiakgatakgsli xa makgan uynu tachuwin anta kxlistakni lata
akgapun chu kiwi…
Wa colon kgalhiy xla limapakgsin natakgsa india anta kpupunu , kgalhiy limapakgsin na
waniy ¨ukum¨ o ´´indio´´ ki limakgakglhan na tlan na laktukxa liputsan xa lakpupunu, ch
una tatakaxtayay wantu ni xa tlan ún xalak mupajan.
¡wa xa ni kanalay piwa latamanin xalak lakxtum xa, lata xliakgmakgat limapakgsin, na chuna ún chu chuchut!
Chu na skgatankgoy xa lakum skgatankgoy latamanin xa lak Barcelona kanalanikgoy xa
puchina xla katuxapat wantu takgskgoy xlakan paks wantu maklakaskinka chu ni
nakalanikgoy Lanka tumin.
Wa colon wanti kalakgwan lama, putsama tachuwin wantu ni takgsli uynu,
Chu putsama Lanka tumin anta kxaklukut latamanin xa makgan wanti tlan xli katsikgoy.
Xla takgsli aktsu wantu xa stakna chu xanin lata akinin.
¿tuku xpalakata chuntiya kinkamakglhuwipat lata taniku aknuyapi chu asta klisputni?
Nalhtu kinkatamakgaxtakhnin akinin manwa likaxtlawan wantu nixatlan, chu wantu nalh
xa tlan pakga xla xakgxuntawilan chuchut.
Makgnikgo setenta millones naku.
Ay tlan tuwaja kun nakitaspittakiya, lata kilisputnikan lakum chatum Lanka mapakgsina
anta kputawilh xa sasti latamat… ¿anixkintata wix wanti xakak akilhtut na latatanokglhaw
lakun chatuy wanti ni lalakgapaskgoy anta uynu klatamt,
Anta uynu lakxtum kpulataman, lakum tanokglhkgoy wanti nilalakgapasa anta kxkilhapan
wastat.
Wa akinin wantuku kilana… chu akinin wantuku akgapun wixin milakan,
Wa wixin, wantuku wixin milakan…
Wixin wantuku un chu chuchut wantuku kilakan.
Wa akinin, wantuku chiwix kilakan . chu wixinin, wantuku likan wixin milakan.
Katat, kalamaskiwiw makgskgot wantuku xlitliwakga mastelekg.
Katiya wantu lakaskina xla katsisni, chu kakinkamakgxtakgni akgtuy staku wantu
naklimaknukgoyaw kininkananta klitamakgchokgon.
Chu katiya wantyu lakaskinaxla pupunu, chi kakinkamakgaxtakgni akgvtuy takhayawat
wantu nakliskitinanaw.
Chu katiya wantu Lanka xtapalh anta xalak katiyanti chu xla chichini,
kakinkamakgaxtakgni tiyat wantu xla kintakuwanikan,
Chu kataspitti, kataspitti taniku wix mila… chu kaputsa india.
3
…kin takuwanikan, kakiwin xtatlaw xa stlan tachuwin, tlakg talhman kgoslatawkay tantum
spitu ni xtachuna xa pankgni litalan. Ni kakatit kiwi xa litapakwin, wixin wanti tanapitit
kpupunu kkatalachipat, ni kamakgxtakgtit min kilhstankakan anta kxaakgxanat lhkuyat
xkgalhni xa kaxtum tiyat.
Wixin min malakatsukinakan chu akinin kilakan, wixin min takanalatkan chu akinin
kilakan.
Chu ni ka akgchinutit kin Puchinakan k likgaxtawakga, la kum wixin lakapastaknintit,
kamalaknunikanitantit akgtum tiyat kxakgspun kin tiyatkan.
¡Ni kalimaxtutit min malakgatsukina lakum xpakgchiplina wanti kgalhi lanka tamapaksin!
¡kakitit xa spinini xanat xalak kin tamaxnikan xpalakata lantla na ukxilha wantu kinin
kukxilhmaw xla tapaxuwan!
Chu kalhtatatit xtamakgaxkgakgan lanka kiwi xpalakata ka kgoskgolh stantsas…
stantsas…
lakum kgoskgonita xa lakgmakgan kin laktatajnikan chu minpalakgolh ktakaksat…
ktakaksat…
Wixin xa lakglhmomokgon na katsankganiyan xpumakikan talakapastakni lata xtapakin
Mediterráneo.
Chu nakatsankganiyan xkatsiliswa xalanka kakiwin ni katasiyulh xkilhpan wastat
Chu nakatsankganiyan xtalakapastakni laklatayat, katsankganiyan akgtum
tamakgatsankganat xlakgni talachipat
Chu katsankganiyan akgtum xatsakat chiwix nima ni lakgachixkuwinan xtakgosni
kgalhtuchokgo xa lakkilhtamaku
nakatsankganiyan kilhtamaku nalilakapastakatit xa tuntlan litakgatsankgat, xpalakata
nakalistakan
akgtum akgapun wantu xlimaklakastkit katiyatni, nakatsankganiyan kilhtamaku
nalilaksakatit xa takgpitsit tiji
nakatsankganiyan xkilhtamaku Eurípides chu xtatlinkan Canaán
chu Babilonios, nakatsankganiyan…
xtatlinkgan Salomón xlakgni Sulamita, nakatsakganiyan akgtum xa stlan xanat nema
nalilakapastakatit
nakatsankganiyan, lakchixkuwin xa lakgmomokgon, akgtum xpumakikan talakapastakni
lantla nakalakgachixkuwiyan xli lakgawiti kilhstanka
chu akgtum naku nema nalaklhwikmi chiwix xli kaxtlawakan xtasantin skgolhlitlakgna…
katsankganiyan chu nakatsankganiyan xtamakpuwan litalatni: militaykan
nakinkamakgniyatit
nikamakgnitit laktsukaman wanema kinkamaxkikgoyan xtapaxkit kan, ni kalakgtlawatit
wantu titaxtulha
na katsankganiyan xtajaxni kilistaknikan xlakgni xa tlan sen katsisni
chu akgtum chichini nilu xa chichin, chu akgtum katlapapa´ ni lu xakatla,
xpalakata katasiyulh tamakglekgalhin
nilu xa talipaxuwan xa lanka lilakgastan, katiyatit min kilhtamakukan
xpalakata na makgniyatit puchina…
4
… katsiyaw pi uyma ni xa takgatakgsni xa lhuwa tachuwin, kinkamatsekniyan
Akgtum akgapun wanema akgpuntawakay ki matsatkan majaxay ki listaknikan.Kgantum
sauce
tlawan xa akspun xtatlawat u´n, tantum takgalhin litayay akgtum tlanka litay
taniku nitu tuma anta kxatasipanit… chu akgtum pupunat maskgokge xa pakglhat ki
malakchakan, chu tiyat ni tlakg tsinka xwanit akxni na xlay takilhtsukut, wampi wintu
xtachuna xlakgapasnitaw xni na xlakgxchan xkilhtamaku… unin nakinkawanikgoyan
kin takilhtsukutkan chu ki lisputnankan, wampi kinin kin kaminiman kinkgalhnikan uku
kkinkakilhtamakukan
chu maknukgow kin kilhtamakukan anta kxalhkaka xa tawan takatsit, Atenea ni kilakan,
chu katsiyaw tu kaxtlawalh malana-likan uku kilakan
chua wa xlakan puchinanin na alimakgwankgo xa matsat kkinkaxtilanchukan
chu katsiyaw pi xa xlikana tlakg tliwakga ni lakum litay, katsiyaw pi wa kilhtamaku
talakgpalilh, akxnitiya talakgpalikgolh lipawananin. Lakuntla chu ¿tiku na machayawa kin
tachuwinkan kkasen xa skakni kkapuklhnana?¿tiku na chakga makgskgot alistalh lata kinin
chu tiku na tawila kkisikwalankan?¿chu tiku na maki kin takatsin
xla tapinkswa likan? “ kkamakatsiniyan xa talakgpalit latamat” wan xalak akilhtutu, chu
wan: “akit xa xmalana kilhtamaku, kmilh kkatamakgamakglhtinana kkatiyatni,
katitaxtutit kkilakatin, nakkaputlakgayan, makni chu makni, anta kxakspun akgstuntlawan”
“ kkamakatsiniyan xa talakgpalit latamat” wa, “xpalakata na tawilay xa tlan tachuwin” wa,
katitaxtutit xpalakata pi wa makilhtsukina xmanwa kit na kintatawila”, tlakg tlan xa ninin
tiku kgalhikgoy unu xtakilhtsukutkan, xla kimalanakan xa katalhman ni lakum tiku
kgalhikgoy unu xtakilhtsukutkan xa lataman, chu wa makilhtsukina xa lhmomokgo
chu xa lhmomokgo uyma kilhtamaku, wixin kgalhiyatit akgtum katuxawat chu kinin na
chuna kkgalhiyaw akgtum
Wan ni xa talakgapasat tachuwin ni xa taakgatakgsat, chu tlaway akgtum kgalhwaxni
xpalakata na maknuy akgapun. Wan ni xa talakgapasat tachuwin ni xa taakgatakgsat
Chu chipakgoy kin kaman kan chu nachuna xpipilekg. ¿tuku malaknuninita
kkinkaxanatnikan , xa lak akilhtutu?
Ka tukuntlan lakaskina
Wampi ¿katsiya pi wa juki nalh katiwalh sakgat kum pasanit kin kalhnikan?
¿katsiya, xalakakilhtutu, a wa chu xa luku toro kin natalankan lakgkgawasan chu laktsu kiwi
Kinatalan laktsuman kan?
¡nalh tlakg ka kawaxti k katiyatni! Ni kamasipani kgayin
Pi anta kxkakgotxkga lhtatay katuxawat, katuxawat, ki nanakan, kakiwin xa xakchixit chu
chu xa xanat xa lakslipwan kin chiwixkan, “nitu ninin kxakgspun katuxawat”, ¡wanchu ni
kalakgpali xlisapajwa xlitakaxtlawat! Ni kalakgpakglhkgo walhtin lilakaukxilhnat
kxtakachanan
Chu ni ka akglhtampusti wa tiyat, ni ka makatsajwani wa tiyat. Kin kalhtuchukgokan wa
xtankilhni chu xnatantni kinin, wixin chu kinin wampi nalh ka makgnitit…
Puntsu anitaw wanit na wan,wampi katiyatit katsunin kin kgalhnikan chu ka makgxtakgtit
lakum wa xa, xtachuna wantu tlakg xa stlan xtatsokgni puchina anta kchuchut, wa xla… chu
kilakan.
Na kgaxmatkgoyaw xtachuwinkan ki lak natatajnikan anta kkaunin, chu na kgaxmatkgoyaw
xtajaxanatkan anta kxalakgapunat kin kiwikan, uyma katiyatni wa kinanakan
paks xa takaknit, akgatunu chiwix, uyma katiyatni xa makgan chiki
limaxtukgo puchinanin tiku xkinkalakgstipalamakgon, akgatunu staku, kin
kamakgskgonikgon
kin tatsiswankan akxni kskinaw litlan… tuchunta tlawanitaw xpalakata na tokglhaw
xlistakni laktsu slipinki chiwix chu maklhtitili tlawaw xpalakata na kin ka malhakganiyan
akgtum listakni, xlistakni un’ ,lakum lakpuskatin,
kin kamaspitnikgoyan xtalakaskit xliakgaputlanka katuxawat. Kin talatamat xtalatamat wa.
Matitaxtilh
kilhtamaku akgtum kilhtamaku xpalakata akxni kskgataw chu na wa na litaspitaw:
na maspitkgoyaw xlistaknanin katiyatni tsinu, tsinu. Chu makikgonitaw xtalakapastaknikan
kin talilakatsukan anta kakgsawat tatuma matsat chu chu akgalamat, makgasa
xchiwakakgoyaw xtakuwanikan anta klaktsu tsiktsi xalak puxkga. Pulana kinin xwanitaw, ni
xkgalhiyaw liakgskgakgni kxtampin akgapun chu xlispupuku ki malakchakan
chu nitu xwanit kilhstanka wanti xlakgawalh ksakgat ki jukikan anta kkakiwin, chu na nitu
xalakakilhtutu titaxtumakgolh kxtatsiswanat ki lakpuskatinkan, wa pi kamakgxtakgnitit
un´ liskgolh…tasama xakgspun kachikin anta taniku tasipaninit…chu na kalitasayan wixin chali…
5
Akxni kmakgxtakgaw kilhkuyatkan, nalh kmaspitaw tapakgachipat.
Ni katsokgtit ki akgspunkan xtatsokgnun xa sasti puchina, wa puchina xa likan, chu ni
kaskinikgo nini takaksni xlakata nitiku tachokgolh xlakata na makatsinkgoy, na takakskgoy
chu amakgapitsin, chu anta xtawilaw chu xkatlawaw kum ni wa limakgnin xa lak Inglaterra
xa tapalaxla kachuxa lak akilhtutu chu limilh tajatat.
Chu xaktawilaw lantla tawilakan lakatsu kpulataman juki.
Chu xakkalaniw xa tachwin ki latamatkan , xa kmakatsininaw xa tlan ki latamatkan chu
xalaksnapapa xanat.
Wixin wantiku kakaxtlawaninitan chu kin wanti kilakan, wixin wantuku milakan xalakgotna
chu akin wantuku kilakan, chu kilhtamaku wa kgalhtuchokgo akxni liwana na ukxilha,
limuxtuy kinkilhtamakukan.
¿anilakaniya katsiyatit wixin aktsu xa talakkaxtlaw tachuwin wantu na malakgsputuy
takglhuwit?
¿ani lakpskatin wixin kamakgaskgatan?
¿ani tsikitit wixin lakun akinin ktsikiw xa talipuwan xla chatum tse?
Nalhakgananatit wixin lata a kin klhakgayaw pakgo chi tlan nakmakamataxtuk kgoyaw
kgapupalhna.
Xak kamakatsiniputunan xatakamaxanatni wampi ni katamakxtutit talipuwan, tlan
xlakgpaliw tamaskiwit, chu tatlin.
Unu xwi kin pulatmatkan. Uynu nilh kimpulatamatkan. Uynu xa Lanka kiwi matsekgkgoy
xlistakni kimpulatamatkan. Kin pulatamatkan nastapita xa un, kastalanka chu xa chuchut,
katiyatit xtiyat kin tse wantu xlitliwakga limakgnin.
Akit ni kaktilitamkatalh kintukuwani akgtum tamatsankganani lata chatum nin chu chatum
makgnina, ni kaktilitamkatalh kin takuwani xa listat akgtum makan xa lhtukun anta
xlikgalhchokgot kaxawatni.
Akit kkatsi pi kwanima nakan xa awatiya chichini, wantu lhakganit kintakuwani chu
tamakgwasma kkgalhtuchokgo kkatsi pi ktaspitma kwastat kin tse chu wix tanuputnachita
chu luwan, anta kpulataman…
Wampi kkamaki lata kkimakni xa takaxtlaw xa chunta latamat, nalhkamaspitti tapakgachipat
chu kamaki kuruz xa likan anta ki mastilekg xa chiwix, sokgku nak makiy asta wastat xla
tatlin.
Wa tatlin xa lhuwa tapixchitawakan, akxni makgtakgalhkgoy takgalhchuwin xa lakgamat.
Chu namakgxtakgoy anta spitu xla kintachuwinkan; anta uynu namalanankgoy xalak
akilhtutu, malanankgolh kxakgspun matsat, chu pupunu litakgskgawilh puklhni, chu
malanankgolh kxsakgspun xapakglhni xawat, chu malakgatumikgolh xatsinat pulikilhan chu
makgskgot.
Anta uynu tapixchitawakalh pichawa ka xtalipuwan, anta uynu kinkatlajakgon xalak
akilhtutu.
Chu anta uynu xasasti latamat nalhtu kinkatamakgaxtakgnin.
Anta uynu kimaknikan ankgoy akgatunu puklhn, lata xlikatlanka.
Uynu kilistaknikan makgskgokgoy lata akgatunu staku anta xlikatlanka tatlin.
6
Makgas natitaxtuy xpalakata kinkakilhtamakukan na litaxtuy wantuku titaxtunita lakum
kinin
Na tlawanaw tani kklisputnikan, pulana, nakgalhmakgtayakgoyaw kiwi wantuku tlakgayaw
Chu limastokgni xalakatsisni, chu akgtum papa’ wantuku lakaskinaw kxamakgan
kinchikkan
Chu wa ni xa tamakgtsekg kijukikan nakgalhmakgtayakgoyaw, wa tiyat kxachiki
tamakanikaxtlawakan nakalhmakgtayakgoyaw chu pakga xa awitiya tatlin. Xalan na
tlawakgoy xkatuxawatkan kkilakan: chu lakgani natimapuntaxtikgoy xtijikan
kkimputaknunkan tani wi papa’ ni xa xlikana, wa uyma xkilhtamaku wantuku ni xa
xlikana. Wa uyma xkilhtamakukan likan, akgchu xkgoyot nataxtuyacha xataparaxla kuchu
xa lakglhiwakga…
Wi ninin chu laktsu kachikin, ninin chu puwaxnanin, chu ninin chu pumakuchinanin, chu
ninin chu lilakgastan wantuku tsokgkima ni kgalhlit ninin [wantiku ka makgtum nikgoy
klatamat, ] wantiku ti latamakgoyku li alistalh, chu ninin wantiku makgastakgkgoy
xtakalhinkan kxatalakgpalitkan, chu ninin nimakgolh xpalakata nakukalinkgoy xlukutkan
kkatiyatni…
¿Nikunchu, luwan, lipimpat kinkachikin… chu mila?
¿Tukunchu wastat lima tiyat, uyma xa tatsiwin talakgnun lilakgnu xa la ka unin putlaw chu
xa lanka putakutni? ¿Lantla xlilanka wastat tatalhmanima?
Wantuku wixin lata lakaskinatit: akgtum sasti Roma, wa Esparta xla xlikilhtsukut liskujni
chu wa talakapastakni xla akgwitinin,
Chu akinin, natsalayaw tsinu, xpalakata na lakkaxtlawayaw kintamaklakaskinkakan
Nanaw tani kxpulatamankan spitu lakum makxtum lilhuwa latamanin wantiku titaxtunita
Ukxilhtilayaw kintiyatkan kstsukut kxaslipinki laktsu chiwix xalak kinkatiyatnikan,
kstsukut xtalakglhukit puklhni ukxilhtilayaw kintiyatkan, kstsukut kxtachuwinkan staku
ukxilhtilayaw kintiyatkan kstsukut xa un akgspunlhawan, kstsukut xa sapajwa xtapasni
kuxi, kstsukut xanat xalak kputaknun, kstsukut xtuwankan tusun, kstsukut paks katukuntlan
Anta wilakgolh, laklhmomokgon, xlakata ninin nimakgolh, ninin kxlatamatkan, ninin
wantiku kitaspitkgoy, ninin wantiku wankgoy takgtsekgnun,
¡ kamaxkitit chanu xkilhtamaku katiyatni xpalakata nawan xa xlikana, paks xa xlikana
kmilakatakan
chu kkilakatakan…
chu kkilakatakan
chu kmilakatakan!
7
Wilakgolh ninin wanti lhtatakgoy niku wixin tlawapatit min chikikan
wilakgolh ninin tiku lakgapaxialhnankgoy xpulatamatkan taniku wixin katilhnampatit
wilakgolh ninin tiku akgspuntlawankgoy li akgspuntlawan wa nema wixin na tlawayatit
wilakgolh ninin tiku makgskgonikgoy xtatsiswankan xpipelekg, ninin
namikgolh lakgaxkgakgakgoy xpalakata na likgotnankgoy xa muksun mi likgotni, kaks
katawilatit lakum kamakgxtakgnitan mi litalatnikan, wampi ¡kamakgxtakgnitit,
paxialhnanin
kachunta kamakgxtakgtit xputawilhkan malananin… xpalakata na
kalikgalhtawakganikanaatit xa talakgtsokgkin takaksat chu ninin!
I
Se sak fè nan Misisipi nou se moun nou ye yo
Se byen sa ki mouri lontan yo sèlman ki rete nou.
Men, syèl la chanje koulè epi lanmè nan lès la chanje tou
O granmèt blan yo !
Ou menm seyè ki mèt chwal yo !
Kisa w vle menm nan men sila yo ki pral nan bwa lannwit yo.
Nanm nou wo, patiraj nou se bagay sakre
chak grenn zetwal, se pawòl kap klere
gade yo ! Epi ou va li listwa nou san manke moso:
se isit la nou fèt, nan mitan dife ak dlo.
Nan yon ti tan ankò, na rewè jou nan mitan nyaj
ki louvri kò yo arebò lanmè ki ble kou digo
Pa rache zèb yo ankò
nanm zèb yo abite nou, ansam n ap defann nanm latè.
O seyè ki mèt chwal yo !
Montre chwal ou yo pou yo mande lanati padon pou sa w fè pyebwa nou yo.
Pye bwa, frè pam, yo fè w pase mizè menm jan avèk mwen
Ou pa fèt pou mande padon pou sila ki detwi manmanw ak manman nan.
II
Kolon blan yo p ap konpran pawòl granmoun pa bò isit
Pawòl ki nan nanm ki lib yo, ki nan mitan latè ak lesyèl.
Paske Kristòf Kolon se te nèg lib,
li te gen dwa pou li jwenn endyen nan nenpot ki lanmè
li te gen dwa pou li chwazi kijan pou mò nou yo rele, ak tout piman nou, tout endyen nou yo.
li te gen dwa pou l debousole lanmè nan kenbe tèt avèl
Li te gen dwa fè faskare ak gwo van ki soti nan nò
men, li pat panse tout moun se moun
tankou dlo ak van Ki pa sou kat jewografik la
Tout moun fet menm jan ak moun ki fèt nan Baselòn.
Men moun sila yo, se lanati yo adore pou Bondye,
se pa lò.
Kristòf Kolon, nèg lib la, t ap chache yon lanng li pat ka jwenn pa bò isit
li bouske lò jouk nan zo bwa tèt zansèt nou yo.
Konsa Kolon jwenn tout sa ki pou fè kè l kontan na men kretyen vivan
ak nan men mò yo tou.
Poukisa menm nan tonm ni l ap pote ekstèminasyon ki pap janm fini ?
Epi nou menm nou pa rete anyen ankò,
pase dekonm dezespwa ak detwa branch plim ki abiye lak yo.
Ou maspinen 70 milyon kè …
Abranmdisètase ! Ase, pou ouka resisite, ou menm wa sakre, epi pou ou ka tounen pou dirije tan tou nèf sa
Etranje, di m si li poko lè pou nou kontre youn ak lòt...
tankou 2 etranje ki nan menm tan, kap viv nan menm peyi..
menm jan 2 etranje rankontre youn lot nan moman danje ?
Sa k nan men nou se li ki pa nou, ak tout moso pa w la nan syèl la ou kite pou nou.
Sa k nan men w se li ki paw. Ak tout moso pa nou nan dlo yo ak nan van an pou nou kite pou ou.
Sa ki pou nou se pousyè, sa ki pou ou se fè.
Vini non nèg ! Ann pataje limyè nan fènwa.
Leve moso lannwit pa w la, men kite 2 zwetwal pou nou :
se nan tou je yo na antere mò nou yo.
Pran pòsyon lanmè paw, men kite 2 lanm pou nou :
se ladan yo na peche lavi.
Pran lò ki nan tè a, pran solèy la tou, men kite mòso tè kote kòd lonbrik nou tere.
Epi retounen kotew soti a etranje.
Epi kontinye chache kote Lenn ye.
III
Non nou koupe-taye sou mezi pawòl Bondye
yo se zwazo ki plannen piwo pase kote fizi ka rive.
Pa koupe pyebwa ki donnen non yo,
ou menm ki sòti nan lanmè ki konn fè lagè.
Epi pa anvayi plenn nou yo ak chalè souf chwal ou yo.
Ou gen Bondye pa w,
nou gen Bondye pa nou.
Ou kwè nan zafè pa w
nou kwè nan zafè pa nou.
Pa vin vlope Bondye nan yon liv ki te fè w pwomès
l ap ba w yon tè ki tèt-koupe ak tè pa nou a.
Pa fè bondye tounen tchoul nan lakou wa.
Pran woz nou yo
epi w a va wè kisa nou rele lajwa,
epi ou met dòmi nan lombray
ki anba pye figye nou yo.
menm jann ak zansèt nou yo ki te ale epi tounen ankò ak kè poze.
Mouche blan o !
W a va chache tikras souvni sou jan w te pati kite mediterane a,
ou p ap jwenn.
W a va chache tikras nan tan ki pap janm fini a pou ret pou kont ou,
nan yon forè ki pa mennen nan male pandye,
ou pap jwenn.
W a va chache bon konprann ki kache deyè soufrans,
ou pap jwenn.
W a va chache kòman moun pèdi lagè,
ou p ap jwenn.
W a va chache yon wòch dlo vini pap ka pote ale,
ou p ap jwenn
W a va chache inèdtan pouw chache konnen kisaw gen nan ou ki ka fè fimye nan latè,
W a va chache inèdtan pou w lespri w balanse nan mitan 2 chemen,
ou pap jwenn.
Yon jou, w a va chache Eripid,
ou pap jwenn li.
W a va chache pwèm pèp kanaran ak babilonyen yo,
ou pap jwenn yo.
W a va chache kantik Salomon yo,
ou pap jwenn yo.
W a va chache flè dizè pou kalme nostalji
ou pap jwenn.
Mouche blan, gen yon tikal memwa kap mare zanmitay ak chwal egareman
Gen yon kè kap grate kòl sou wòch
pou wè si l ta rive grave non l nan rèl tout ti vyolon kap chante.
W a va chache zam ki pa gen lespri klè,
ou pap jwenn.
Atò, si fòk ou touye nou,
tanpri pa touyee zannimo ki mare zanmitay avèk nou.
Pa assasinen dantan nou.
W a va chache kòman pou w met yon ola ak zany gadyen nou yo
nan fredi mitan lannuit,
ou pap jwenn.
W a va chache yon lannin ki gen mwens kran
pouw ka benyen kache lonbrik
nan fèt krim ap fè sou figiw,
Ou pap jwenn.
Kidonk, ou mèt pran kont tout tanw,
touye bondye.
IV
Nou konn ki jwèt ki kache dèyè bèl ti pawòl chelbè sa yo :
syèl la louvri kòl sou lasalin jouk nou entatad ;
yon pye bwa kap mache nan mak pye van an ;
Yon baka ki bati wayòm li nan tou malenng lanati ;
yon lanmè kap sale gòl pòtanbwa nou yo.
Latè pat okenn pi lou anvan lanati te fèt.
Men, nou kwè gen yon bagay ki pi lou ki te egziste anvan.
kidonk, se van yo ki va di nou ki kote nou sòti
ak kote nou prale.
Men, kanta pou jounen jodi a,
se leprezan nap senyen.
Epi, nap antere chak jou nou pase nan sann lejann nou yo.
Atèn se pa zafè pa nou,
Men nou aprann listwa w nan lafimen Atèn.
Atèn se pa zafè paw tou,
men nou konn kisa sila ki domine boutfè yo tap prepare pou nou
ak pou lwa ki pat defann gou sèl ki nan pen nou.
De je kontre, manti kaba :
nou konnen tou tan an chanje
lè zam yo chanje.
Kilès ki va fè vwa nou rive jouk nan nyaj yo ?
Kilès ki va klere chimen lè n ou fin ale ?
Kilès ki va abite nan perstil nou yo ?
Kilès ki va pran defans koutim nou yo
pou tan boutfè sa pa pote yo ale ?
Etranje a di : « Nou pwomèt nou sivilizasyon,
nan moman an, se mwen ki mèt.
M vini pou nou banm tout tè nou posede.
Pase devanm pou m ka konte nou.(youn apre lot)
Epi lage nou nan rivyè yo
Zosman aprè zosman.
« Men pwomès sivilizasyon an :
Viv levanjil !
Pase pase nou non !
Konsa, Bondye va pou mwen sèl.
Mò endyen yo gen plis valè nan je Bondye
pase endyen vivan.
Bondye se blan l ye,
tan sa se tan blan tou.
Ou gen mond paw,
nou gen mond pa nou tou.
Moun vini an ap pale koze kremòl,
epi li fouye yon tou nan tè a pou antere lesyèl.
Moun vini an ap pale koze kremòl,
epi li lage koukouwouj dèyè pitit nou
ak papiyon nou yo.
Tande non moun vini, sa w te pwomèt jaden nou yo ankò ?
Ou pat pwomèt woz ki pi bèl pase pa nou yo ?
Fè saw pito !
Men eskew te konnen bèf nou yo pap manje okenn zèb ki gen san nou sou yo ?
Etranje, tande non, eskew te konnen bèt manman nou yo ak pye bwa nou yo se frè nou yo ye ?
Sispann fouye zo nan kalalou latè!
Sispann fè san toti yo koule !
Se sou do yo manman nou latè ap repoze kòl.
Pye bwa yo se cheve latè,
flè yo se bijou latè.
« Pa ret mò nan bitasyon latè»
pa chanje trip ki nan zantray latè.
Pa chanje miwa ki fèt ak flè yo.
Non ! Pa kite yo met baboukèt nan bouch latè.
sispann fe latè soufri !
Se sou de bò dèyèl rivyè yo ap koule
epi nou tout,
(sa vle di ou menm ak mwen menm tou)
se pitit pitit li.
kidonk, pa touye latè.
Se ale nou nou prale !
Ou mèt souse san nou,
men kite latè jan l ye a.
li se pi bèl bagay Bondye te ka ekri sou dlo yo.
ann kite latè pou li... pou nou tou.
Nou va tande vwa zansèt nou yo nan van kap soufle,
epi nou va koute jan pou yo ap bat nan tout ti boujon bwa.
Latè se grann nou,
se yon bagay sakre !
Chak grenn wòch ki nan li sakre tou.
Latè se yon kachèt pou lwa kap viv nan mitan nou yo.
Chak grenn zetwal
kap klere nuit nou pase nan lapriyè
sakre tou.
Nou mache pye atè
pou nou ka touche nanm chak ti grenn sab.
Epi nou mache toutouni,
pou nanm van an
te ka abiye nou ak fanm.
Se yo ki fè nou kado lanati.
listwa nou ak listwa latè
se sanble tèt koupe.
Tan an te gen ase tan
pou nou te fèt sou latè,
pou nou te pwomennen sou latè,
Poul te remèt latè
tout nanm ki te soti nan latè
tikal pa tikal.
Nou sere souvni sila nou renmen yo nan yon danmijann,
nan yon melanj lwil ak sèl.
Epi, nou pandye non yo
nan zèl zwazo kap vole byen wo
sou tèt rivyè nou yo.
Se nou ki te isit anvan,
epi pat gen diferans ant
koulè ble ki nan syèl la
ak koulè ble ki te detenn sou pòt kay nou.
Pat gen chwal pou te manje zèb bèf nou yo.
Okenn moun lòt nasyon
pat konn twouble somèy fanm nou yo.
Kidonk,
kite se van an ki jwe flit
pou kriye pou pèp pa bo isit ki blese.
Epi demen l a kriye pou ou tou.
Epi demen... l a kriye pou ou tou.
V
Se byen lwen nou va di flanm dife nou yo babay
nou pap voye bonjou pou pèsonn.
Pa vin ban nou lòd ki soti nan men Bondye tou nèf ou a,
Bondye bout fè w la.
Epi tou,
pa mande mò nou yo pou siyen lapè avèl.
Okenn nan mò nou yo pap gen anvi fè sa avèl
osnon ak lot mò.
Bò isit la,
se tap bitasyon nou toujou :
si fizi anglè yo,
diven fransè yo,
ak lafyèv
pat anvayi nou.
Nou te konn viv jan nou te dwe viv.
Nou ak gadinay nou yo
se te kòkòt ak figawo.
Nou te konn kenbe nan tèt nou
ti listwa nou te konn rakonte bouchabouch.
Nou te pale avèw, pawòl linosans
ki vlope nan sant tizann.
Tande non !
Ou gen bondye paw,
nou gen bondye pa nou.
Ou gen dantan paw,
nou gen dantan pa nou.
Tan an se yon gwo rivyè :
si nou pran tan nou poun gade rivyè sa a,
na wè koman li konble nou.
Dim non,
eske nan tèt ou ret yon ti kras pwezi
ki ka efase masak ou yo ?
Se pa nan vant fanm ou sòti ?
Ou menm tou, ou pa t tete lèt latristès ?
Ou menm tou,
ou pa t pote zèl
pou ou pwomennen ak madansara ?
Se nou ki te konn anonse w le prentan rive.
Kidonk, ou pa bezwen rale zam.
Ann fè echanj kado pito,
ann chante youn pou lòt.
Se isit la pèp mwen an tap viv,
se isit la tou pèp mwen an jwenn lanmò.
Se nan pye chòdwon isit la zonbi pèp mwen an kache.
Pèp mwen an ap retounen :
tankou van,
tankou limyè,
tankou dlo.
kidonk, se ak lepe pou w pran tè manman m yo.
Men, mwen pap siyen okenn antant
ant bouwo ak viktim.
Se pa mwen ki va siyen
pou sede w yon posyon tè
nan jaden mayi nou yo.
Mwen salye solèy la yon denye fwa,
epi mwen vlope kòm nan dra ki fèt ak non m
poum lage tèt mwen nan gran rivyè.
Kolon blan o !
Map tounen nan vant manman m
pou w ka tounen nan tan pa w la.
Epi, sou fòs kadav mwen,
taye yon estati lalibete
ki pa p koube tèt devan pèsonn.
Epi, grave yon kwa ki fèt ak fè
sou lonbraj mwen ki fèt ak wòch.
Talè konsa mwen va grvave fòs ki gen nan chante,
ak chante lonè pou gwoup moun ki koupe pwòp souf yo
nan make pa kòtakòt ak pwòp listwa yo
jouk rive nan tan lontan.
Mwen va kite zwazo chante nan vwa nou :
se isit la moun vini yo te donte salin nou yo,
isit la, nyaj yo te konn tranpe kò yo nan lanmè,
isit la moun vini yo te aprann depaye ble.
Epi, yo trase kote pou limyè ak kouran
louvri ko yo.
Epi, isit la
malfini aprann koupe souf yo nan kè sere.
Se isit la tou
moun lòt nasyon yo te pote viktwa sou nou.
Epi, anyen nan tan tou nèf sa pa pou nou.
Se isit la kò nou pati nan van an,
an tikras nyaj pa tikras nyaj,
pèdi nan lespas.
Isit la,
nanm nou klere
nan chak grenn zetwal
kap chante nan lespas.
VI
Yon bon bout nan tan an va gentan pase
avan tan nap viv la pase
menm jan nou va pase a.
Men anvan sa,
nou va mache nan lanmò nou,
nou va defann pyebwa ki sèvi nou rad,
nou va sonnen klòch lannuit,
nou va defann lalin nou vle klere sou tèt kay nou,
nou va defann kòz ki fè betay nou yo papèchay,
nou va defann tè lajil ki nan tou sou po nou,
nou va defann chak grenn plim
ki nan zèl denye chante nou yo.
Talè konsa,
se sou mond pa nou ou va bati mond pa w
se sou tonb nou yo ou va trase chemen
pou al nan lalin lèzòm fè.
Tan sa a,
se tan lendistri
se tan bout fè.
Se chabon nou pwodui
ki bay chanpay gwo zotobre yo ap koule.
Isit la,
se lanmò ak moun pil sou pil.
Se lanmò ak bouldezè.
Se lanmò ak lopital.
Se lanmò ak rada kap veye sou mò
ki mouri plizyè fwa deja nan lavi.
Se mò kap doubat lè yo fin trepase.
Se lanmò k ap aprann baka k rele sivilizasyon an
sak rele lanmò.
Se lanmò k ap trepase nan pote latè depoze sou kadav mò nou yo.
Kolon blan o!
Kote wap trennen pèp mwen an la menm, ak pèp paw la tou ?
Nan ki tou wobo ki fèt ak avyon
ak pòtavayon ap lage latè la menm ?
Nan ki tou byen laj wap grenpe monte la menm ?
Tout sa w vle nan de pla menw :
yon wòm tou nèf,
Yon Espat nan zafè teknyoloji,
epi pawòl tètanba kap vire lòlòj.
Kanta nou menm, se nan kouri nou ye.
Kouri pou tan sa a.
Nou poko gen foliw yo,
nap kouri al lakay zwazo yo,
tankou yon bann moun kap kouri pou tan an pa jwenn yo.
Se nan gravye latè nou va wè latè.
Se nan touman nyaj yo nou va wè latè.
Se nan diskou zetwal yo nou va wè latè.
Se nan van kap soufle sou rivyè nou yo nou va wè latè.
Se nan bab mayi nou va wè latè.
Se nan flè ki pouse sou tonb,
se nan flè pichpen,
nan tout sa ki antoure w,
nou va wè latè.
Kolon blan o!
Mò k ap trepase,
mò vivan,
mò resesite,
mò ki pale tout koze,
bay latè yon titan non,
bal tan pou l bay laverite
tout laverite.
Sou ou... ak sou nou.
Sou nou … ak sou ou.
VII
Gen mò ki va dòmi nan chak pyès kay ou bati.
Gen mò ki va vizite dantan yo
nan chak plas ou demoli.
Gen mò ki va travese chak pon ou konstwi.
Gen mò ki va klere lannuit pou papiyon nou yo.
Gen mò ki va leve bonè vin bwè kafe avèw.
Yo la, tou dousman jan fiziw yo te kite yo a.
Tande non envite,
kite kèk plas lib pou mèt kay yo,
ba yo kote pou yo li kontra lapè avèk mò yo pou ou.
1 "سخنان "سرخپوست
"سخنرانى ماقبل آخر در برابر "مرد سفيد پوست"
محمود درويش
آيا گفتم مرده؟
مرگ وجود ندارد، آنچه هست تنها تبديل دنياهاست.
رئييس قبیله ی دواميش، سياتل-
١
خُب، در ميسى سيپى همین هستيم. آنچه داريم چيزهايى است كه از ديروز برايمان مانده
اما، رنگ آسمان دگرگون شد و ديگر شد درياى شرق. اى آقاى سفيدها! تو، آقاى اسبها، از آنها كه سوى درختان شب مى روند
چه مى خواهى؟
جان ما در اوج، چراگاه مقدس، و ستارگان كلماتى روشنگرند...اگر نگاهت را به آنها بدوزى تمام داستانمان را خوانده اى
اينجا به دنيا آمديم، ميان آتش و آب...و ميان ابرها، بر كرانه ى ساحل لاجوردى دوباره تولد خواهيم يافت: پس از روز
....داورى...به زودى
.پس سبزه ها را ديگر نكُش، در سبزه روحى هست كه در كالبد ما از روحى در زمين دفاع مى كند
تو، آقاى اسبها! به اسبت بياموز پوزش بطلبد از روح طبيعت
به خاطر آنچه بر سر درختانمان آورده اى
!آه درخت، خواهرم
تو را نيز چون من شكنجه كرده اند
...بخشايش نخواه براى آنكس که مادر من و مادر تو را از ریشه بُريد
٢
...آقاى سفيدها اينجا كلماتِ كهنِ جانهاىِ آزاد ميان آسمان و درختان را نخواهد فهميد....
اما كلمب آزاد است هند را در هر دريايى كشف كند
و حق دارد اجداد ما را "فلفل"' يا "هندى" صدا بزند
و نيز مى تواند قطب نماى دريا را بشكند تا با بادهاى نادرست شمال همسو گردد
!امابيرون از قلمرو نقشه، او به برابرى انسانها، آنچنان كه باد و آب برابرند، باور ندارد
و باور ندارد كه آنها نيز همانگونه زاده مى شوند كه مردم در بارسلونا، گرچه خداى طبيعت را مى پرستند كه در تمام
...چيزها هست...و نه طلا را
و كلمب، مرد آزاد، در جستجوى زبانى است كه اينجا نيافته
در جمجمه هاى نياكانِ نيک ما پى طلا مى گردد
و در ما از مرگ و از زندگى سهم خود را گرفته است.
پس چرا هنوز از گور نسل کشی را تا به آخر دنبال مى كند؟
.و از ما چيزى نمى ماند جز آرایه ای براى خرابه ها و پرهايى سبُک بر تنپوش درياچه ها
هفتاد ميليون دل را زير پا له كردى...ديگر بس است، همين كافى است تا از مرگ ما چون پادشاهى به تخت دوران نو
...بازگردى
اما آيا زمان آن نرسيده، اى بيگانه، كه همچون دو بيگانه در يك دوران و يك مكان با يكديگر رودر رو شويم، چون
بيگانگانى ايستاده بر لبه ى پرتگاه؟
.براى ما، آنچه مال مااست...و براى ما، آنچه از آسمان از آن شمااست
.براى شما، آنچه مال شمااست...براى شما، آنچه از هوا و آب از آن مااست
براى ما، آنچه از سنگريزه ها از آن ما است...براى شما، آنچه از آهن از آن شما است.
بيا نور را در نيروى سايه با هم قسمت كنيم،
هرآنچه مى خواهى بردار از شب و براى ما دو ستاره بر جا بگذار تا مردگانمان را در آسمان دفن كنيم
و هر آنچه مى خواهى بردار از دريا و براى ما دو موج برجا بگذار تا از آنها ماهى بگيريم
و طلاى زمين و خورشيد را بردار و براى ما زمينِ نامهايمان را بر جا بگذار
.و بازگرد، بيگانه، به خويشانت بازگرد...و هند را جستجو كن
٣
.نامهاى ما، درختانى هستند از جنس سخن الهى، مرغانى بلند پروازتر از يك تفنگ...
...درختانِ نام را نبُريد، اى شمايى كه كه از دريا با جنگ آمده ايد، اسبهاى شعله ورتان را در دشت رها نكنيد
براى شما، پروردگار خودتان و براى ما، پروردگار خودمان، براى شما ايمان خودتان و ايمان ما براى خود ما
پس خدا را مدفون نكنيد در كتابهايى كه ادعا مى كنيد سرزمينى را بر خاك ما به شما وعده داده اند
!و پروردگار خود را بدل نكنيد به پيشكارى در دربار شاه
!گلهاى سرخ روياهايمان را بگيريد تا ببينيد آنچه را كه ما از شادمانی مى بينيم
و زير سايه ى درخت بيد ما بخوابيد تا كبوترها پرواز كنند...كبوترها...همان گونه كه نياكان نيک ما پيش از اين پرواز
...كردند و در آرامش بازگشتند...در آرامش
اى سفيد، شما كم داريد يادِ ترك كردن مديترانه را
و كم داريد تنهايى جاودانه را در جنگلى كه به لبه ى پرتگاه سرک نمى كشد
و ك م داريد خِرَد شكستگی ها را، و شكست را در جنگها
و كم داريد سنگى را كه از جريان تندِ رودِ زمان فرمان نمى برد
و كم خواهيد داشت آن لحظه ى انديشيدن در هر چيز را ، تا درشما آسمانى برويَد بايسته ى زمين
و كم خواهيد داشت لحظه اى را براى دو دل ماندن ميان يك راه و راهى ديگر
...روزى اوريپيد را كم خواهيد داشت و شعرهاى كنعان را و ترانه هاى بابِلى ها را
غزل هاى سليمان را درباره ىسولاميت كم دارید و گل سوسنى را، براى احساس غربت
اى مرد سفيد! كم خواهيد داشت ذکری براى رام كردن اسبان جنون
...و دلى كه سنگها را بساید تا خود سُفته شود براى آواى کمانچه ها
:كم داريد و كم خواهيد داشت ترديد تفنگ را
اما اگر مى بايست ما را بكشيد، جاندارانى را كه دوستيشان را ارزانيمان كرده اند نكُشيد، ديروزمان را نكُشيد
آتش بسى كم خواهيد داشت با اشباح ما در شبهاى بی حاصل زمستان
و آفتابى نه چنين سوزان، و ماه كاملى نه چنان كامل، تا جنايت بر پرده ى بزرگ كمتر بزم گونه بنمايد
...پس شتاب نکنید براى كشتن خدا
٤
مى دانيم اين گُنگىِ سخنور براى ما چه نهان داشته است...
آسمانى كه بر نمك ما مى افتد آرام جان است. بيدى مى رود بر مسير باد، حيوانى در سوراخ های فضاى زخم خورده
قلمرويى مى سازد...و دريايى چوب درهايمان را شور مى كند
...و زمين پيش از آفرينش سنگين تر نبود، اما پيش از زمان چيزى همانند آن شناخته بوديم
بادها آغاز و پايانمان را خواهند سرود، اكنونمان اما خونين است و روزهايمان را در خاكستر اساطير دفن مى كنيم
آتنا از آن ما نيست و مى دانيم امروز آقاى آهن چه تدارک ديده است براى ما و براى خدايانى كه از نمکِ نانمان دفاع
نكرده اند
و مى دانيم كه حقيقت نيرومندتر از حق است
مى دانيم كه زمان از آن روز دگرگون شد كه ديگر گشت شكل جنگ افزارها
پس چه كسى صداى ما را تا باران خشكيده در ابرها بلند خواهد كرد؟
بعد از ما چه كسى نور را خواهد شست و در پرستشگاه هايمان كه خواهد زيست؟
و چه كسى آيينهايمان را از غرش فلز در امان خواهد داشت؟
بيگانه گفت: "اينك تمدن را به شما بشارت مى دهيم" و گفت: "همانا من هستم سالار زمان، آمده ام از شما زمين را به
"ميراث گيرم، از مقابل من بگذريد تا بشمارم اجسادتان را يک به يک بر سطح درياچه
"گفت: "شما را نويد تمدن مى دهم تا انجيل پاينده شود" و گفت: "پس بگذريد تا پروردگار تنها براى من باقى بماند"
2 آخر سرخپوست مرده نزد خداى ما در آسمانها بهتر است از سرخپوست زنده
...و پروردگار سفيد است و نيز سفيد است اين روز: يک دنيا براى شما و دنيايى ديگر براى ما
.بيگانه سخنانى بيگانه مى گويد و در زمين چاهى مى كند براى دفن كردن آسمان
بيگانه سخنانى بيگانه مى گويد و كودكان و پروانه هايمان را شكار مى كند.
اى بيگانه به بوستان ما چه وعده داده اى؟ گلهایی حلبى زيباتر از گل سرخهايمان؟
هر چه خود مى خواهى، اما مى دانى آيا كه آهوان نخواهند خورد سبزه هايى را كه آغشته باشد به خون ما؟
هيچ مى دانى، اى بيگانه، كه گاوميش ها برادران ما هستند و گياهان خواهران ما؟
،بيش از اين زمين را نَكَن! لاكپشت را زخمى نكن كه در لاک او مى خوابد زمين
.زمين، مادربزرگ ما، كه گيسوانش درختانند و گلهايش گوهرهاى مان
!بر اين زمين مرگ نيست"، پس دگرگون نكن شكنندگى آفرينشش را"
.آينه هاى باغهايش را نشكن و زمين را نهراسان، به درد نیاور زمين را
...رودهاى ما كمرش هستند و ما نوه هايش ، ما و شما، پس نكُشيدش
،ماخيلى زود رفتنى هستيم پس سهم خود را از خون ما برداريد و او را رها كنيد
.بگذاريد همانگونه كه هست بماند: زيباترين چيزى كه خدا روى آب نوشته است، براى خودش... و براى ما
.صداى نياكانمان را در باد خواهيم شنيد و در جوانه هاى درختانمان به نبضشان گوش خواهيم سپرد
،اين زمين مادربزرگ ماست و مقدس است سراسر، سنگ به سنگ
...اين زمين سرپناه خدايانى است كه با ما زيسته و ستاره ستاره به شبهاى نيايش ما روشنى بخشيده اند
برهنه پا راه رفته ايم تا جان سنگ ريزه ها را لمس كنيم
.و برهنه راه مى رويم تا روح، روح هوا، زنى كه موهبتهاى طبيعت را به ما باز مى گرداند، تنپوش مان باشد
.تاريخ ما تاريخ زمين است
.زمانى بود برای زمان تا در او متولد شويم و از او به او باز خواهيم گشت: ارواح زمين را، كم كم، به او پس خواهيم داد;
،و ياد عزيزانمان را در کوزه هایی با نمك و روغن نگهدارى مى كنيم
پيش از اين نامشان را به پرندگان جويبارها مى آويختيم،
چه ما اينجا نخستين ها بوديم، بدون سقفى ميان آسمان و آبىِ درهايمان
و بدون اسبانى كه در دشت سبزه هاى آهوانمان را بچرند
.و بدون بيگانگانى كه بر شبهاى همسرانمان بگذرند
...پس نى را به باد بسپاريد...كه اكنون بر مردمان اين زخمى گاه مى گريد...و فردا بر شما خواهد گريست
!و بر شما خواهد گريست... فردا
٥
...و مادامى كه به آتش هايمان بدرود مى گوييم سلامتان را پاسخ نخواهيم گفت
وصيت خداى جديد، خداى آهن، را روى ما ننويسيد و از مردگان آتش بس نطلبيد كه از ايشان كسى به جا نمانده است
تا شما را صلح كردن با خود و با ديگران بياموزد
،و اگر به خاطر تفنگهاى انگليس، شراب فرانسوى و آنفولانزا نبود، هنوز اينجا مى بوديم و همچنان می ساختیم
،و آنچنان كه شايسته است مى زيستيم در كنار خلق گوزنها
...تاريخ شفاهيمان را از بر مى كرديم و به شما نويد مى داديم بى گناهى را و گلهاى داوودى را
براى شما، پروردگار خودتان و براى ما، پروردگار ما
براى شما ديروز خودتان و براى ما، ديروز ما
...و زمان رود است و چون خيره در او مى نگريم، زمان را در ما غرق مى كند
مگر شما براى باز ايستانيدن كشتار كمى شعر از بر نمى كنيد؟
مگر زنان شما را نزاييده اند؟ آيا چون ما شير دلتنگى براى مادر را نمكيده ايد؟
آيا همچون ما براى پیوستن به پرستوها از پر تنپوش نساخته ايد؟
،مى خواستيم بهار را به شما مژده دهيم، پس سلاحتان را از غلاف بيرون نياوريد
.مى توانستيم هديه و آواز رد و بدل كنيم
.اينجا بود خلق من. اينجا مُرد خلق من
اينجا درختان بلوط ارواح خلق مرا پنهان مى دارند. خلق من بسان هوا، نور و آب باز خواهد گشت
زمين مادرم را به زورِ شمشير بگيريد، اما من با نام خويش قرار داد صلح ميان قاتل و مقتول را امضا نخواهم كرد
...و امضا نخواهم كرد با نام خويش اجازه ى فروش حتى يک وجب از خارزارهاى اطراف مزرعه ى ذرت را
و مى دانم هم اينک كه در تنپوشِ نام خود در رود فرو مى افتم، به آخرين آفتاب بدرود مى گويم
...مى دانم كه به قلب مادر خويش باز مى گردم تا تو، آقاى سفيدها، وارد عصر خود شوى
پس بر جسد من مجسمه هاى آزادى بنا كن، پاسخ مده درود را و صليب فلزى را بر سايه ى سنگى من بر افراز
به زودى تا قله هاى صعود خواهم
كرد[سرود خودكشى هاى دسته جمعى، آنگاه كه بر تاريخ كهنشان سوگوارى
3 [مى كنند
و پرندگانِ صداهايمان را آنجا رها خواهم ساخت: درست همين جا پيروز شدند بيگانگان،
همين جا، بر نمک پيروز شدند، و دريا در ابرها گم شد
و در ما، بر خوشه هاى گندم چيره گشتند و سيم هاى برق و تلفن را گستردند
.اينجا عقاب از اندوه خود كشى كرد، هم اينجا بيگانگان بر ما پيروز شدند
و در اين عصر جديد براى ما هـيچ نماند
اينجا پیکرهای ما، ابر ابر، در فضا محو مى شوند
اينجا جانهاى ما، ستاره ستاره، در فضاى سرود سوسو مى زنند
٦
دير زمانى خواهد گذشت تا اكنونِ ما چون خود ما به گذشته بدل شود
نخست، تا پايان خود گام خواهيم زد، دفاع خواهيم كرد از درختى كه تنپوش مااست
،از زنگوله های شب، و از ماه كه بالاى سر کومه هايمان مى خواهيمش
.و از بى پروايى آهوانمان نيز دفاع خواهيم كرد و از گِل كوزه گرى مان، و از پرهاى بال آخرين نغمه ها
به زودى دنيايتان را بر دنياى ما خواهيد ساخت: و از میان گورهایمان راه خواهیدگشود
.به سوی ماهواره ها، اين عصر چيزهاى ساختگى است
...اين عصر معدن است، شامپاين قدرتمندان از يك تكه زغال بيرون خواهد تراويد
مردگان هستند و استعمارگران، مردگان و ماشين هاى حفارى، مردگان و بيمارستانها و مردگان و صفحه هاى رادا كه
،شمار مردگان را ثبت مى كنند [كه بيش از يك بار در زندگى مى ميرند] 4 ، مردگانى كه پس از مرگ زندگى مى كنند
...مردگانى كه با مرگ خویش ديو تمدن را پرورش مى دهند، و مردگانى كه مى ميرند تا زمين را برکالبد به دوش كشند
آقاى سفيدها، خلق من و خلق خود را كجا مى برى؟
اين رباتمسلح به هواپيما و ناو هوا پيما بر زمين را به كدامين پرتگاه مى كشاند؟ صعود کنندگانِ ژرفای کدام مغاکید؟
،براى شما، هر آنچه بخواهيديك روم نوين، اسپارت تكنولوژى و ايدئولوژى ديوانگى
و ما از زمانه اى كه هنوز آماده اش نیستیم، خواهيم گريخت
چونان دسته اىاز انسانهاى دیروز به میهن پرندگان خواهيم رفت
خواهيمنگريست سرزمينمان را از سنگ ريزه هاى زمينمان، از شکاف ابرها، از فراز سخن ستارگان، از هواى
درياچه ها، از دانه ى شكننده ى ذرت، از گل روييده بر گور، از برگهاى صنوبر، از تمام چيزها سرزمينمان را خواهيم
نگريست
،سفيدها! شما در محاصره ى مردگانيد، مردگانى در حال مرگ، مردگانى زنده
،ردگانى كه باز مى گردند، مردگانى كه راز مى گشايند
،پس به زمين فرصت دهيد تا حقيقت را بازگو كند، تمام حقيقت را، درباره ى شما
...و درباره ى ما
و درباره ى ما
!و درباره ى شما
.٧
هستند مردگانى كه در اتاقهايى كه شما خواهيد ساخت مى خوابند
هستند مردگانى كه در آنجا كه شما نابود مى كنيد به ديدار گذشته ى خود مى آيند
هستند مردگانى كه از فراز پلهايى كه شما خواهيد ساخت مى گذرند
،هستند مردگانى كه شبِ پروانه ها را روشن مى سازند
مردگانى خاموش، خاموش از تفنگهای شما، که سپيده دمان مى آيند تا با شما چاى بنوشند
!پس اى اينجا ميهمانان، براى ميزبانها صندلى خالى بگذاريد...تا شرايط صلح با مردگان را برايتان بخوانند
1 اشاره است به شیوه ای که سفید پوستان نژادپرست آمریکایی بومیان آمریکا را توصیف می کنند. مترجم
2 .همان
3.اين بيت در نسخه ى اصلى منتشر شده نيست اما در ترجمه ى انگليسى نسخه ى بنياد درويش هست
4 .همان
“Macehualli” itlahtol.
Itepotztlahtoltlamian iixpan in “Iztactlacatl”
Mahmud Darwish
¿Cuix oniquihto micqueh?
Ahmo onca miquiztli, in zan omopatla in cemanahuac.
Tequihua Duwamish, Seattle
1
Huahca, Mississippi atoyac tehuantin in timacehualtin. Itechpa tehuantin onca tlen totlacahuil itech yalhua
Yece itlapal in ilhuicatl omopatlac, ihuan in ilhuicaatl ica tonatiuh iquizayan. ¡Iztactecuhtli!
Tehuatl, Cahuallotecuhtli, ¿tlen ticnequi intech ahquiqueh yahuih ihuicpa in yohualcuahuitl?
Eheuhtoc totonal, in teozacatl ihuan in cicitlaltin
in tlahtolli tetlahuiliah… intla tiquinneltlachilia in ticpouhtoz in tocenihtollohca:
otitlacatqueh nican tletzalan ihuan atzalan… ihuan occepa titlacatizqueh mixtipan
axoxocatenco zatepan in nequetzaliztli… niman
Huahca ayocmo xicmicti in xihuitl, onca ipan xihuitl ce ehecatl in quimanahuia
topan ce ehecatl Tlalpan
Tehuatl, ¡Cahuallotecuhtli!, ma xicmachti mocahuallo quen quitlahtlaniliz in tlapopolhuilli
in cuauhtitlanchane ica tlen ticchihuilihtoc in tocuauhtla:
Oh, cuahuitl, nocniuh
omitzhuitectoqueh quen onechhuitehqueh
ahmo xitlatlani in tlapopolhuilli
ica aquin oquitzontec nonantzin ihuan monantzin…
2
…In Iztactlacatecuhtli ahmo quiahcihcamatiz in huehuetlahtolli
nican, ipan teyoliah ahmo in ilpitoqueh ilhuicatzalan ihuan cuauhtzalan…
Yece Colón quipia itlanahuatil in quiahciz in Indiatlalli in zazotlein ilhuacaatl,
ihuan quipia itlana huatil in quitocayotiz “pimienta” nozo “indios” in tomacehualehecahuan,
noyuhqui huelitiz quitlapanaz in tepoztlachialoni itech ilhuicaatl itechpa motecpanaz
itech in mixpolohcaehecatl, mictlanehecatl, ¡yece yehuatl ahmo quineltoca in macehualtin in mohuampotiah quen, iquiahuac itlahtocayo in tlaixcopincaamatl, mohuampotiah in ehecatl ihuan in atl!
Ihuan ahquineltoca in yehuantin tlacatih quen tlacatih in macehualtin Barcelona ipan, imanel quimahuiztiliah in Cuauhtitlanchane in quiahcih ipan mochi tlamantli… ihuan ahmo quineltoca in quimahuiztiliah in teocuitlatl…
Ihuan Colón, ahmo ilpitoc, quitemoa ce tlahtolli in ahmo oquiahcic nican,
ihuan quitemoa teocuitlatl incuahxicalihtic in tocualachtotahuan, Ihuan oquipix
achi itech tlen yoltoc ihuan tlen mictoc topan. Huahca
¿tleica oc techyaochihuilia techcenmictia, itech imictlantonco, quin tlatzonquizaliztli?
Ihuan ahtlen mocahua itech tehuantin, zan ce tlachihchihualli itechpa in tlacahualli ihuan ahcazotic ihuitl itlaquen ipan in ahatezcapan. Ticpechi cenca miec yollotl…
inin tlahuel, zan ica inin ximocuepa itech tomiquiliz yuhqui ce hueyi tlahtohuani
iicpalpan in yancuic Tonatiuh… yece ¿ahmo ye imanin pinotl, in titonamiquizqueh quen
in ome tlacatl in ahmixmatih zan ipan ce tonatiuh,
ihuan zan cehco quen ahquiqueh ahmixmatih monamiquih tepexictenco?
Itechpa tehuantin, tlein itechpa tehuantin... Ihuan itechpa tehuantin, in tlen in ilhuicatl anmoaxca
Itechpa anmehuantin, tlen itechpa anmehuantin… Itechpa anmehuantin, tlen in ehecatl ihuan atl in itechpa tehuantin.
Itechpa tehuantin in tlen ciltetl itechpa tehuantin... Ihuan itechpa anmehuantin tlen in tepoztli itechpa anmehuantin…
Xihuallauh, ma titomahmaquilican in tlahuilli ipan ichicahualiz in tlacehualli, xiccui tlen ticnequiz itech yohualli, ihuan ma xitechcahuili ome citlalin itechpa tiquintlalpachozqueh tomiccatzitzin ipan innemiliz cicitlaltin
ihuan xiccui tlen ticnequiz itech ilhuicaatl, ihuan ma xitechcahuilli ome acuecueyotl itechpa titlahtlamazqueh
ihuan xiccui in teocuitlatl itech in tlalli ihuan in Tonatiuh, ihuan xiccahua itechpa tehuantin in tlalli itech totocayo
ihuan ximocuepa, coyotlacatl, ximocuepa intech mohuampohuan… ihuan xictemo Indiatlalli.
3
…Totocayo, in cuahuitl mochiuhtoc itech in teotlahtolli, ce tototl patlantica ocachi huehcapan in tepoztlatopontipan. Ahmo xictequican in cuahuitl itech tocaitl, anmehuantin in teyaochiuhtihuallahuih itech in ilhuicaatl, ahmo xicxitomacan anmotlecahuayohuan in ixtlahuac
Itechpa anmehuantin anmotecuh ihuan itechpa tehuantin totecuh, itechpa anmehuan anmotlaneltoquiliz ihuan itechpa tehuan totlaneltoquiliz
Huahca ahmo xictlalpachocan in Teotl amoxihtic, in quen anmehuantin anquinemiliah,
anmechnetoltihtoc ce tlalli ipan totlal
¡Ihuan ahmo xicchihuacan anmotecuh ce “chambelán” itech itecpoyohuan in tlahtocatzin!
¡Xiccuican in xochitl itech totemic itechpa anquihtazqueh tlen tehuantin tiquihtah itech paquiliztli!
Ihuan Ximocochiltican ieuhcauhtzalan in tohuexocuauh itechpa patlanizqueh in huilomeh… in huilomeh…
quen ompatlantoqueh tocualachtotahuan ihuan motlamatcacuepazqueh…
motlamatcacuepazqueh…
Anmehuantin in iztactlacah anmechpoloz anmotlalnamiquiliz anmoehuayan itech Mediterráneo
Ihuan anmechpolohua ce cemicatlaceltihuiliztli cuauhtitlan in ahmo moixnextia tepexictenco
Ihuan anmechpolohua in tlaocolmatiliztli, anmechpolohuah occepa anhuetzizqueh yaoyopan
Ihuan anmechpolohua ce tetl in ma ahmo quineltoca itlatoctemoayan in cahuitl iatoyac
anmechpoloz ce tlatoctzin itechpa anmoyolnemilizqueh in zazo tlein tlamantli ipan, itechpa mozcaltiz anmopan ce ilhuicatl in monehnequi itechpa in tlalli, anmechpoloz ce tlatoctzin itechpa anquicuizqueh ce ohtli anozo occe ohtli, anmechpoloz Eurípides ce tonalli ihuan in Canaancuicatl ihuan babiloniacuicatl, anmechpolohua…
Salomón icuic ipan Sulamita, in anmechpoloz ce lirioxochitl itechpa in icnotlamatiliztli
in anmechpoloz, iztalctlacah, ce tlalnamiquiliztli itechpa anquimahmachtizqueh in xolopicayotl icahuallohuan
ihuan ce yollotl in quihuahuatzoz in tetl itechpa moalaxoz ica itenonotzaliz in violin… anmechpolohua ihuan anmechpoloz anmomahuihuipihca ica tepoztlatopontli: yece intla monequi techmictizqueh ahmo xiquinmictican mochi tlen yoltoqueh in otechicniuhyomactilihtoqueh, ahmo xicmictican toyalhuanemiliz
Anmechpoloz ce cualnonotzalli ica toehecahuan ayin tetzicayoyohuan itech cecuizquiauhpan
ihuan ce tonatiuh achitzin tlatlatoc, ihuan ce metztonalli achitzin temitoc, itechpa in tlamictiliztli ahmo monextiz ica paquiliztli ipan hueyi tlamahuizolli, ma cuan ximoyolnemilican itechpa anquimictizqueh in Teotl…
4
…Ticmatih tlen inin tetzauhyectlahtolli quitlahtia itechpa tehuantin
Ce ilhuicatl in huetzi ipan toiztauh quiciauhcahua in totonal. Ce ahuexotl
nehnemi ipan ipanoliz ehecatl, ce tecuani quitzintia ce tlatocayotl ipan
icactiliz in ehecapan in mococohtoc… ihuan ce ilhuicaatl quiiztac-huia intocaltzauhcacuauh,
ihuan in tlalli ahmo achi etixtoya in achtopa in yoliztli, yece ce tlamantli
ihuical tiquixmatihtoyah achtopa in tonalpohualli… in ehecameh techpohuilizqueh
totzintiliz ihuan totlamiliz, yece tehuantin tic-ezoquixtiliah in axcan cahuitl
ihuan tictlalpachohuah in tonalli icuauhnexihtic itech in huehuezanilli, Atenea ahmo itechpa tehuantin,
ihuan ticmatih tlen oquicuallali in tepoz-tecuhtli axcan itechpa tehuantin
ihuan itechpa in tehteo in ahquimanahuihtoqueh in iztatl ipan totlaxcaltzin
ihuan ticmatih in tlen nelli ocachi chicahuac, in ahmo in amatlanahuatilli, ticmatih in cahuitl omopatlac, in ihcuac omopatlac icuauhyo in mitl in chimalli. Huahca ¿aquin quiehuaz totozcauh itechcopa ce huacquiahuitl ipan mixtli? ¿Aquin quipacaz in tlahuilli zatepan in tehuantin ihuan aquin nemiz ipan toteocal? ¿Ihuan aquin quimahuizpiaz totlamanitiliz itech in tepoznanalcayotl? “Tamechtenehuiliah in altepenemiliztli” oquihto in pinotl, ihuan oquihto: “Nehuatl nitonalpohualtecuhtli, nicmacehuaco anmotlal, noixpan xipanocan, itechpa namechpohuaz, cecen micqueh atezcaixco”
“Namechtenehuilia in altepenemiliztli” oquihto, “itechpa nemiz in Evangelio” oquihto,
“huahca xipanocan itechpa in Teotl ma mani zan ica nehuatl”, ma cuan in macehualtin micqueh ocachi cualli itechpa Toteo ompa tlacpac, in ahmo macehualtin yoltoqueh,
ihuan in Teotl iztactic ihuan iztactic inin tonalli: itechpa anmehuantin ce cemanahuac ihuan itechpa tehuantin ce cemanahuac…
In pinotl pinotlatohua, ihuan oztochihua tlalpan, itechpa quitlalpachoz in ilhuicatl.
In pinotl pinotlatohua ihuan quinmatlahuia in topilhuan ihuan in papalotzitzin. ¿Tlen ticnetotilihtoc in toxochimil, pinotl? ¿In tepozxochitl ocachi yehyectzitzin, in ahmo quen toxochihuan? Ma zazo tlen xicmachili
yece, ¿ticmati in cihuamazatl ahmo quicuaz in zacatl intla in oquiahcic in toezo?
¿Ticmati, pinotl, cuix in cuacuahuehqueh in tocnihuan ihuan in tlen xoxohuia in tocihuaicnihuan?
¡Ahmo ocachi xitlalcoyoni! Ahmo xiccoco in ayotl
inin ipan icahcallo in tlalli cochi, in tlalli, tocih, in cuahuitl intzoncal ihuan inxochihuan totlazohca. “Ipan inin tlalli ahmo onca miquiztli”, ¡huahca ahmo
xicpatla iyamaniliz in ica omoyoliti! Ahmo xictlapana itezcauh itech inxocomil
Ihuan ahmo xic-huihuitoni in tlalli, ahmo xiccoco in tlalli. Toahatoyac itzinquech
ihuan iixhuihuan tehuantin, anmehuantin ihuan tehuantin, yeica ahmo xicmictican…
Niman tionyahtozqueh, yuhquinin xiccuican achi toezzo ihuan xiccahuacan quen itec,
quen in cenca yehyectzin in Teotl quiihcuiliuhtoc aixco,
itechpa yehuatl… ihuan itechpa tehuantin.
Ticcaquizqueh intozcauh toachtotahuan ehecapan, ihuan ticcaquizqueh
itihticuinca ipan tocuahcuauh ichamancahuan. Inin tlalli tocihtzin
cenca malhuili, tetl ica tetl, inin tlalli ce xahcalli
itechpa in tehteo in mochantiqueh ihuan tehuantin, citlalin ica citlalin, oquitlahuilihqueh itechpa tehuantin in teochihualyohualli… Tiicxipepeztiqueh tinehnentoqueh itechpa ticmachilizqueh itonal in ciltetl ihuan pepeztiqueh tinehnemih itechpa ma techtlaquenti in tonalli, in itonal in ehecatl, quen cihuatzitzin
in otechcuepiliah in yeliztli ihuehuen. Toihtollohca ocatca iihtollohca yehuatl. Oncaya
itechpa in cahuitl
ce cahuitl itechpa titlacatizquiah yehuatl ipan ihuan titocuepazquiah itech yehuatl ihuicpa yehuatl: ticcuepiliah in tlalli iehecahuan
iyollic iyollic. Ihuan ticahcocuih totlazohuampohuan inilnamiquiliz cohconihtic
ica in iztatl ihuan in chiactli, achtopa tiquintocapilohuayah ipan totomeh chanehqueh ahatoyac.
Achtopa tiyetoyah, yon tocal itzalan inilhuicatl ihuan iaxoxouhcayo in tocaltzacual
ihuan yon in cahuayomeh inin quicuazquiah inzacah in tomahmazah milpan, ihuan yon coyomeh in panoticateh ica inyohuayan in tocihuahuan, quinihcuac xiccahuacan in tlapitzalli ehecayan… chocatica ipan cecni tlacah itech inin tlalli mococohtoc… ihuan chocaz anmopan moztla…
5
Ihuan oquic titomacahuah itech totleuh, ahmo ticcuepah in tlahpalolli… Ahmo xitlacuilocan topan imiquiznahuatil itech yancuic Teotl, in Tepozteotl, ihuan ahmo xiquintlahtlanilican in miccatzitzin ce tlamatcatlahtolli ma cuan itech yehuantin ahmo aca omocauh itechpa anmechilhuiz quen mochihuaz in tlamatcatlahtolli
ipan ihuan ica occequin, ihuan tiyetozquiah nican
titlacuallalizquiah ocachi intla ahmo oncazquia Inglaterra tepoztlatopontli ihuan in francés octli ihuan influenzacocoliztli,
ihuan tinemizquiah quen monequi tinemizqueh itech mazatl cecni tlacah
ihuan tictzontecontlalizquiah toihtollohca, tictenehuazquiah in chipahualizli ihuan in crisantemoxochitl.
Itechpa anmehuantin anmotecuh ihuan itechpa tehuantin totecuh, itechpa anmehuantin anmoyalhua ihuan itechpa tehuantin toyalhua, ihuan in Cahuitl
atoyac in, ihuan ihcuac ticnelihtah, quiamizahuia in cahuitl topan…
¿Cuix anmehuantin ahmo anquitzontecontlaliah ce achitzin xochitlatolli itechpa moquetzaz in tlamictiliztli?
¿Cuix ahmo anmechpixqueh in Cihuatzitzintin? ¿Ahmo anquichichitoqueh quen tehuantin in tlaocolchichihualayotl ica in tenantzin? ¿Ahanmotlaquentihtoqueh quen tehuantin ica atlapalli itechpa anquiahacizqueh in cuicuitzcatotomeh? Ticnequiayah tamechtenehuilizqueh in xopantla, quinihcuac ahmo
xicquixtican anmotepoztlatoponca,
huelliz ticpahpatlatozquiah in tlayocolilli ihuan in cuicatl
Nican ononoyah tohuampohuan. Nican omicqueh tohuampohuan. Nican in castañacuahuitl quitlatiah tohuampohuan intonal. Tohuampohuan mocuepazqueh quen ehecatl, tlahuilli ihuan atl,
ma xiccuican nonantzin itlal ica ihuelitiliz in tepoztlateconi, yece nehuatl ahmo nicmachiotiz ica notoca ce yollaliztlacentlaliliztzalan in micqui ihuan in temictiani, ahmo nicmachiotiz ica notoca in inamacaliz ce huitztlatamachihualli inahuac in milpan…
Ihuan nicmati nictlalcahuihtica yuhtzin in tonatiuh, ninopictoc ica notoca ihuan nihuetztica apan, nicmati ninocueptica itech nonantzin iyollo
itechpa ticalaquiz, teh, itztactlacatecuhtli, motonatiuh ipan… Quinihcuac xiquehua nomiccatlacayo ipan in libertad iihixiptlahuan, ahmo xiccuepilti in tlahpalolli ihuan xicquetza in tepoznepanolli ipan notonal itech tetl, niman ninoehuaz quin itzonco in cuicatl, [incuic in momictianimeh, ihcuac quiixpiah inhuehcaihtollohca]
ihuan nicmahcahuaz ipan in totozcauh itotohuan: nicanin otepeuhqueh in pinomeh
otepeuhqueh ipan iztatl, ihuan in ilhuicaatl omomahnello ica in mixtli, ihuan otepeuhqueh cinmiahuatl ipan in topan, ihuan oquihuiyonqueh imecauh in tepoznonotzaloni ihuan in tlahuilli
Nican in cuauhtli omomicti ica tlaocolli, nican otechpeuhqueh in pinomeh.
Ihuan inipan yancuic tonatiuh ahmitla omocauh itechpa tehuantin
Nican totlacayo polihui, mixtli ica mixtli, in ilhuicac
Nican totonalhuan tlahtlahuiah, citlalin ica citlalin, cuicailhuicac
6
Miec cahuitl panoz itechpa toaxcan cahuitl mocuepaz ce cahuitl panotoc yuhqui tehuantin
Tinehnemizqueh quin totlamiliz, achtopa, ticmanahuizqueh in cuahuitl in techtlaquentiah
Ihuan in yohualtepoztlatzilinque, ihuan ce metztli in tiquelehuiah ipan toxahxahcal
Ihuan in inixnextiliz tomahmazah ticmanahuizqueh, izoqui itech tozoquicuallaliz ticmanahuizqueh
ihuan iatlapalihuihyo itech in tlamilizcuicatl. Niman
quiquetzazqueh incemanahuac ipan tocemanahuac: ihuan inohui tlaxotlazqueh ica tomihmictlantonco ihuicpa in tlachihualmetztli, inin in tlachihualtonatiuh. Inin in tepoztonatiuh, itech ce tlecoltzin quizaz inchampaña intech in tlapaliuhqueh…
Onca micqueh ihuan coyocahcalan, micqueh ihuan tepoztlalcoyonianin, ihuan micqueh ihuan cocoxcacalli, ihuan micqueh ihuan tezcatepoztlatemohque in quiixcopinah quezquin in micqueh
[in miquih ihuan miquih yoliztli ipan] in nemih zatepan in miquiztli, ihuan micqueh in quizcaltiah in altepetecuani ica miquiztli, ihuan in micqueh in mihmicticateh itechpa quimamahtiazqueh in tlalli ipan inomiyo…
¿Canin, iztactlacatecuhtli, tic-huicatica nohuampohuan... ihuan mohuampohuan?
¿Catli tepexihco itech quihuicatica in tlalli, in tepozmacehualli in quipixtoc in tepoztototl ihuan in tepoztotomamani?
¿Catli itech patlactepexihco tlehcoticateh?
Itechpa anmehuantin tlen anquinequizqueh: ce yancuic Roma, in Esparta tepozmatiliztli
ihuan
in ahtlalnamiquiliztli,
Ihuan tehuantin, ticholozqueh itech ce tonatiuh in ica, ayacmo, ticcuallalihtoqueh tohuihuiyo
Tiazqueh ihuicpa in totomeh inyolcan yuhqui impatlaniliz in achtopa macehualtin
tictlachilihtiazqueh totlal itech icihcilteuh itech totlal, itech icohcoyonca in mixtli
tictlachilihtiazqueh totlal, itech citlaltlahtolli in tictlachilihtiazqueh totlal
itech in atezcaehecatl, itech in pilcintzin,
itech in xochitl miccapetlacalco, itech ixihuiyo in pepeyocacuahuitl, itech mochi tlamantli
Anmechyohualotoqueh, iztacqueh, ica micqueh in micticateh, micqueh
yoliztli ipan, micqueh occepa huallahuih, micqueh in tlaichtacaihtohuah,
Quinihcuac ¡ma xiccahuilican in tlalli ma quihto tlen nelli, mochi tlen nelli
anmopan
ihuan topan…
ihuan topan
ihuan anmopan!
7
Onca micqueh in cochih calihtic in anmehuantin anquiquetzazqueh
onca micqueh in quicalpanohua inpanolizcauh canin anmehuantin tlazozolohticateh
onca micqueh in panoh tepanoayan in anmehuantin anquiquetzazqueh
onca micqueh in quitlahuiliah in papaloyohualli, in micqueh in
huallahuih ihcuac tlaneci itechpa tzopelaonizqueh ihuan anmehuantin, ahmoliniah
in zan quen concauhqueh anmotepoztlatoponca, yuhquinin cuan ¡xiquincahuilican, in tetlaneuhqueh nican, in icpalli itechpa in chanehqueh… itechpa ma anmechamapohuilican
quen mochihuaz in tlamatcatlahtolli ihuan micqueh!
Traducción al náhuatl a cargo de:
Santos De la Cruz Hernández
Discurso di e “Indjan”
E penultimo dilanti “Shon di e hombernan blanco”
Poema di Mahmud Darwish
(1941, Al-Birwa Palestina – 2008, Houston Texas)
Acaso bo a scucha mi papia di e mortonan?
No ta trata di morto, ma di un cambio entre varios mundo.
—Cacique Si’ahl,
lider di e nacionnan Duwamish cu Sukuamish, na Merca
1
Asina mes, na Mississipi nos ta ken nos ta,
nos tin loke a resta di nos ayera.
Ma, shelo su colo a cambia,
anto lama, pabou, a cambia.
Shon dje hendenan blanco! Abo mes,
shon dje cabaynan: bisa mi, kico ta loke bo kier
di esnan kende ta bay rumbo pa e mondi di anochi?
Nos spirito eleva, e bohoti di yerbe sagrado y un troshi di strea, y e
palabranan cu ta duna luz … si bo ta fiha bo mirada riba nan,
lo bo a lesa henter nos storia: aki nos a nace
memey di awa y candela
y atrobe nos lo nace
memey dje nubianan
rib’e canto unda tin e barancanan blou di turkesa
despues/trei dje dia di huicio … un djis
E ora ey, no sigui mata e matanan,
pasobra den e mata tin un spoki defensor,
y den nos,
tin un spoki terenal.
Y abo, awo, Shon dje cabaynan!
Siña bo cabay pidi pordon
cerca e spirito di naturaleza pa tur
loke bo a haci cu nos matanan:
Ay, fofoti, mi ruman, ay watapana, mi ruman.
Tortura nan a tortura bo mescos cu nan a tortura mi.
No pidi misericordia
pa esnan cu a kap tir’abou
mi mama,
habrac’e y bent’e banda di esun di bo …
2
… E Shon dje hende blanco no ta bay compronde e palabranan anticua,
e palabranan grandi aki, den e almanan liber entre shelo y mondi …
Ma, con cu bay bin,
Columbus tin e derecho
liber pa core band’i India su costanan riba cualke lama cu tin, na tur
y e ta den su derecho
pa nombra nos sombra, “pepro”, “pica” y “Indjan”
y pa kibra lama su compas
pa asina e por casa lama
cu e bientonan kiboca di panord: Noordoost, bruha.
Ma, e n’ ta kere cu tur humano ta mescos
mescos cu (pafor di e reino di mapa) aire cu awa ta iguala otro
E n’ ta kere anto, cu hende
ta nace akibou mescos cu nan ta nace na Barcelona.
Hasta si aki nan ta alaba e Dios natural kende ta biba
den tur cos y cada ken.
Esnan cu no ta alaba oro so.
Es mas, Columbus, esta un Shon burusi y liber,
kende ta busca un lenga loke
e no por a haya aki,
y ta busca oro paden dje calashinan
y den e cabesnan di skelet
di nos madushi- y padushinan bondadoso.
Y el a mors su pida pida
di tur loke ta biba y loke ta muri den nos.
E ora ey
dicon mester sigui cu guera di exterminio
for di e graf
t’e na su final?
Nada no a keda di nos,
salvo un adorno p’e ruinanan
salvo un par di paña di plumashi
pa flota rib’e riu.
Colon: Kibra bo a kibra, habraca
setenta miyon curason.
Ta hopi! Suficiente pa bo bolbe
fo’i nos murimento mescos cu un rey riba trono sinta
djun epoca nobo … ma,
Awo no ta e ora, homber straño, pa nos bolbe topa
mane’ dos homber straña pa e mesun epoca?
E klok di bo destino no a bati?
Y n’e mesun luga di encuentro,
mescos cu e biaheronan kende ta weita
cu nan ta na caminda di e frontera final dilanti dje abismo.
Pa nos anto, ta keda
loke ta pa nos …
Y pa boso, ta keda
loke for di shelo su ley ta di boso.
Pa boso, loke ta pa boso …
Pa boso, loke nos a haya ta
di aire y
di awa e tawata.
Pa nos, loke ta
di stenchi,
diabaas ta di nos.
Pa boso, loke ta
di hero, ta di boso e ta.
Bonbini, ban comparti
luz y sombra cu forsa uni.
Gara loke bo kier
for dje firmamento di anochi.
Djis laga pa nos hendenan
dos strea pa dera nos mortonan
den nan revolucion.
Anto tuma loke bo mester di lama
y laga pa nos dos ola
pa nos pisca aden.
Y hiba tur e oro di solo ayariba y laga tera akibou.
Djis laga pa nos e santo
pa nos por skirbi nos nomber den dje
y bay bek, homber straño, ayanan
bolbe cerca bo matrosnan – corda,
corda di busca India!
3
Nos nombernan, fofoti forha for dje palabranan celestial,
un chuchubi cu a bula mas halto cu tur bala di scopet.
No mata e hubadanan unda nos nomber ta colga: boso, kende
a bin den guera di aleu riba lama,
no laga boso cabaynan los pa nan core tur cendi na candela
mane’ un vlamdam cu ta galopia riba sabana kima.
Pa boso ta keda: boso Creador,
y pa nos: esun di nos.
Pa boso: boso perseverancia,
y pa nos: esun di nos mes.
E ora ey, no bay dera Dios memey dje bukinan
tur locual, mane’ boso sa bisa,
a priminti, unicamente pa boso por gosa di un
tera
riba nos tera traha,
nos tera dera.
No laga boso Dios bira mayordomo den corte dje rey ey!
Hib'e cayenanan di nos soño: hiba nan p’e, pa asina
boso por weita tur loke nos conoce di felicidad!
Bin drumi bou di cucuisa su sombra
pasombra asina e totolicanan por bula bay atrobe …
Palomanan ... mane’ nos dushi padushi- y madushinan, a bula bay
pa nan bolbe
na Paz …
Na Paz … legomay.
Memoria lo bandona bo, homber blanco,
desde e salida fo'i dje wafnan Mediterraneo.
Y boso falta conocemento
di soledad eterno den un mondi
cu no ta cay
na rand di e abismo su comchi.
Y boso ta falt'e sabiduria cu opresion su kibramento so sa siña,
Y boso no por a haya niun derota ainda
despues di tur e batayanan.
Y boso ainda falta piedra so,
un piedra muhe so
cu no ta obedece, cu no lo tuma ordo.
Tempo su coriente ta core lihe
y boso nunca lo no tin un momento
pa sinta medita riba ki' cu ta.
Shelo, loke tera mester,
no lo crece den boso paden
y boso lo no tin tempo pa perde
basilando entre un caminda
y otro caminda.
Un dia boso lo no tin mas tragedia Griego,
y otro dia boso lo falta e canticanan di Canaan
y dje pueblo Babilonico,
y e canticanan cu Salomon a skirbi pa Belkis.
Boso lo falta e cayena pa boso añoranza.
Den e andun cu boso lo sinti, homber blanco,
boso lo falta un memoria di awa pa sacia boso cabaynan
pa calma
nan locura, nan andun,
y no lo tin un curason cu sa puli su carni contr'e piedra
p'e por bolbe briya ora cu e fionan ta zona ...
Falta boso ta falta e dushi timidez ora di gara pistol.
Ma, si boso mester di mata nos,
mi ta suplica bo,
no mata e bestianan ruman
cu a brinda nan amistad.
No bay asesina nos antayera.
Boso lo falta e tregua cu nos spokinan y weso
durante e anochi morto colma cu awasero.
Boso lo haya cu solo ta kima menos cayente
y cu luna yen lo ta menos yen den e bashi,
pa asina e crimen lo lombra menos festivo rib'e pantaya grandi.
Dus, tuma boso dushi tempo anto
ora di mata Dios ...
4
... Nos sa masha bon kico e ambiguedad elocuente aki ta warda,
scondi, pa nos.
Un shelo cu ta cay den nos salo
ta duna spirito su sosiego.
Un kibrahacha ta cana cu su pia di raiz
rib'e ruta di biento,
un bestia ta traha su reino
den e keilo di dolor,
den e bash
i di espacio tristo,
un lama ta basha salo rib'e palo
di cada porta,
y tera no ta pisa mas
prome cu Creacion, ma,
tin algo semehante loke nos a conoce
prome cu Tempo a cuminsa ...
e bientonan lo conta nos storia,
nos cuminsamento y nos fin,
ma, awendia sangra nos ta sangra nos presente
y nos ta dera nos dianan
den e shinishinan di mitologia.
Atenas no ta pa nos,
y Atheneum no ta pa nos,
anto nos a compronde kico y kende
a prepara e Shon di Hero
p’e por bringa nos awe.
E Diosnan kende no a salb’e salo
pa nos pan bati,
y nos sa cu di berdad forsa ta manda riba ley,
nos sa cu e temponan a cambia,
for dje ora cu e forma dje armanan a cambia.
E ora ey, kende ta bay hisa nos stem
t'e cu nos stem ta mishi
cu un awasero ainda no-naci
den e paden priña
dje nubianan di bentabal?
Kende ta bay lab’e luz
despues di nos?
Kende lo bin biba den nos templo?
Kende lo protege nos tradicionnan
dje boroto metalico?
"Nos ta introduci civilizacion pa boso", e stranhero a bisa.
Tambe e kemen: "Ami ta Shon doño di tempo,
anto mi a bini pa hereda boso tereno.
Boso ta bonbini pa bin dilanti pa mi por conta
cuanto cadaver ta flota,
flota, rib'e superficie dje tanki."
“Civilizacion ta loke mi ta anuncia”, el a sclama,
“pa Evangelio por biba. E ora ey, boso por keto bay,
laga Creador p’ami so. Indjan morto alafin ta mihor
cu indjan bibo
y mi Creador ta blanco
y blanco manera e dia:
un mundo lo tin pa boso,
y un mundo lo keda pa nos”.
E homber straño ta bisa cos straño,
e ta coba un pos den santo
pa dera shelo.
E homber straño ta bisa cos straño,
y mescos cu jaagdo e ta jaag riba nos muchanan y jaag
e ta jaag riba e barbuletnan.
Ma, ta kico abo a priminti pa nos cura, stranhero?
E flornan di metal di bleki acaso
ta mas bunita cu nos cayena?
Desea kico cu ta, pero
bo sa cu e bina no lo come yerbe
unabes cu nos sanger a mishi cu su berde?
Acaso bo n’ tawata sa, bishitante,
cu e bufalonan y nan bishenan
ta nos rumannan homber,
y e matanan di aki ta
nos rumannan muhe?
No bay coba mas den santo! No herida e driekiel
si den su casca e tera ta drumi yaya ayaden,
tera nos wela, e matanan ta su cabey
y su flornan ta nos hoya di dorna.
“Rib’e ter’aki morto n’ ta sisti mes!”
E ora ey, no bay move e cosnan fragil, mishiendo,
cambiando nan pa locual a djis wordo crea!
No kibr’e mondi su spiel: loke ta nos cunucu.
No bay bolter e santo, no hacie dolor
Nos riu ta su faha
y su nietonan ta nos mes,
boso ta nos mes, y su nietonan ta nos y ta boso mes.
No bay asesina nan anto …
Cobra boso wea di sanger y lag’e resto
mescos con e tabata,
maner’ e frase mas bunita cu Dios por a skirbi
riba lama,
pa e mes por les’e … y pa nos.
Den biento nos lo scuch’e stemnan, e dobelbos di nos ancestro
Scucha nos lo scucha
nan bena ta bati
den e yangamento dje watapananan.
E tera akibou ta nos wela santa
den su santo sosega,
piedra pa piedra, cada stenchi
e tera aki t’un cas di cunucu p’e Diosnan cu a biba
den dje, entre nos,
strea pa strea nan a traha luz
pa nos anochinan yen di cantica.
Pi’abou nos a cana
pa fula e spirito den e stenchinan y den e butushinan.
Sunu, nos a cana
pa asina e fantasma por bisti nos,
spirito di aira
manera e hende muhe cu ta debolbe nos
e regalonan di naturalesa.
Nos historia tawata e mesun.
Tabatin un tempo pa nos por nace aden
y pa nos bolbe, cada ken, pa keda cerca di dje.
Keto bay, nos lo debolbe
e spokinan na nan santo. Pocopoco. Con cu bay bin
nos lo warda e memorianan di nos
sernan stima
den tinashi
cu salo y cu zeta,
mane’ antes nos tawata colga nan nomber
rib’e parhanan dje rooi.
Nos a yega prome, sin dak
entre shelo y e blou di nos portanan,
sin e cabaynan cu ta come ramzak
mors e yerbe pa nos bina reserva,
y sin hende straño
kende ta dual anochi
strobando nos muhenan.
E ora ey,
laga e flauta den biento … yora
bo ta yor’e pueblo di e luga herida aki,
si mañan, p’abo e luga ta bay yora!
5
Y mesora nos ta bisa nos candelanan ayo
nos ta debolbe un cumindamento … No skirbi tocante nos
hinca nos den e testamentnan dje Dios nobo,
dje Dios di hero, y no pidi e mortonan otro tratado di paz,
paso a resta niun hende pa splica con pa cera paz
bo so cu bo so
y nos lo ta aki, construyendo mas ainda
sin e balanan fusilado di Inglatera y sin biña Frances
y sin bruela di unda cu ta,
y nos lo biba manera nos tabata,
e pueblo dje bina
pa siña nos tradicion oral.
Nos ta anuncia: inocencia
y e flornan dje shoshoro!
Pa boso y boso Creador
y pa esun di nos,
den boso antaño y esun di nos: Tempo t’un riu
wak bon: si bo mir’e fiho,
tempo ta hoga den bo ….
Con por ta cu boso no ta
memorisa djis un troshi, djis
un tiki poesia pa stop cu e masacre?
Acaso boso no a nace pa medio di muhe ?
Acaso boso no a bebe, mane’ nos,
lechi di nostalgia di mama?
Boso no a bisti mane’ nos
cu hala riba lomba,
pa asina por subi
t’e na unda ta topa
e mofinan ay’ariba?
Nos kier bisa boso
cu primavera a yega,
p’esey, no saca boso spadanan ainda;
nos por a intercambia canticanan antiwa, regalo.
Akinan mi pueblo tawata. Akinan mi pueblo a muri.
Akinan e cucuisa ta tapa sconde
cada un di nan.
Mi pueblo lo bolbe na forma di
aira
luz y
awa
tuma habraca tera di mi mama
bou forsa dje machete,
sinembargo, ami no lo firma
cu mi nomber
e bendemento
ni sikiera di un pal’i coco so.
Ni cu e punta di un sumpiña di hubada,
lo mi no firma
semehante acuerdo
cu ta busca reconcilia
morto cu su mensahero,
den e cura di maishi aki.
No, mi no ta bay firma cu mi nomber.
Anto mi sa masha bon cu mi ta bisando ayo
na e ultimo bahad’i solo cu ta hiba mi nomber,
y cu ta cay den e riu su scochi.
Anto mi sa cu mi ta bolbiendo
cerca di e curason di mi mama
pa asina abo por drenta bek den mi hadrey.
Abo, Shon dje blanconan, para den bo epoca …
Asina mes, lanta mi curpa sin bida
bo Statue of Liberty, y no debolbe mi cumindamento di aleu
ora bo ta traha e cruz di metal
riba mi sombra den baranca,
pronto mi lo subi, ascende t’e cu
e seronan di canto, sero dje Yorona,
n’e biloria, mi lo los e parhanan di nos stem,
nos dobelbos: hustamente akibou,
e stranheronan a gana, a bati nos,
vence nan a vence
riba salo, y lama a dentra un bruhamento, warwaru
cu e nubianan,
y trapando rib’e rab’i maishi den nos
nan a shorota nos y nan mes cu asina hopi
waya di telefon cu coriente,
akinan e warawara a comete suicidio
di melancolia, akinan e bishitantenan
a bati nos y a kibra weso y a ranca pluma.
Y den e epoca nobo di e nada nobo
nada no a keda pa nos,
Aki nos curpa ta disparce mane’ puiro
nubia pa nubia
den espacio.
Aki nos spirito, strea pa strea ta kinipi
den espacio di cantica.
6
Hopi tempo lo pasa t’e ora cu nos presente ta comberti
den pasado mane’ nos
Marcha nos ta bay marcha t’e final,
ma prome, nos ta bay defende
mane’ guardian e matanan cu ta bisti nos curpa,
y e campananan di anochi y luna
cu nos ta desea riba nos dak.
Y e indiscrecion di nos bina
nos lo defende,
y e klei di nos tinashi
nos lo defende
y e plumashi dje hala
di e canticanan final
nos lo defende.
Akirato
nan lo traha nan mundo nobo
pa plama net rib’esun di nos:
nan careteranan lo core mane’ interrupcion
door di nos santananan,
t’e cu nan yega na luna artificial,
pasobra esaki ta e epoca di tur loke ta artificial.
Esaki ta
berans, era dje metalnan,
di un pida carbon
cu lo dirti e champan di violencia.
Tin morto y tin colonia,
tin morto y tin esnan kende ta dera excava,
y hospital tambe tin,
y e mortonan cu e pantayanan dje radar locual ta midi
e number dje curpanan cu a muri dos biaha .
Tin esnan cu ta sigui biba despues di a muri,
y tin esnan morto cu ta cria y bruha e bestianan
dje civilizacionnan cu morto, y tin spoki cu ta
muri pa nan por lastra un tiki tera riba nan restonan …
Awo, bisa mi, Cacique dje blanconan, na unda bo ta hiba
mi pueblo y esun di bo?
T’e na ki abismo bo ta hiba e tera dje hubada?
B’a tende e robotnan arma cu avion y cu porta-avion?
T’e na ki abismo hancho boso ta levita?
Pa boso, mi ta desea tur loke boso kier: un Roma nobo, un Sparta tecnologico, y e
ideologia di malgenio.
Y pa nos, nos lo bay
huy den tempo, pasobra
nos no a prepara nos obsesionnan.
Nos lo sigui t’e yega na e patria dje parhanan,
mane’ un caravana dje hendenan humano antiwa,
nos lo dividi tur loke ta nos paisahe, for di e stenchinan,
t’e cu e keilonan den e nubianan,
nos lo dividi tur loke ta nos tera,
di e palabranan t’e cu e streanan cu ta dividi nos tera
for dje aira t’e na e lagunnan,
dividi cada bohi di maishi
t’e cu e wiri-wir’i di maishi mas fini: conta nan;
t’e cu e blachinan di kwihi, y cada bonchi di
dividivi: conta nan,
for di e cayena rib’un graf,
y tur e cosnan conkista (conta nan)
Y e blanconan,
y e mortonan cu ta muriendo, (conta nan)
morto na bida, morto cu ta regresa pa bira fucu,
morto cu ta revela nan secreto.
E ora ey, duna tempo pa e tera por bisa bo
henter e berdad,
tocante boso
y tocante nos,
y tocante nos
tocante nos, tocante nos,
y encuanto
boso!
7
Tin morto cu ta drumi den e cambernan cu boso
kier traha
tin morto cu ta bishita nan pasado
den e luga unda boso ta traha ruina,
tin morto cu ta pasa e puente
cu boso
kier construi, ariba di e dabaruida,
tin morto cu ta ilumina e anochi dje barbulet, dje welek wowo
y tin morto cu ta bin compaña mainta su aurora
pa bebe te cu boso,
trankil,
y cabisha asina keto,
manera boso arma di candela a laga nan,
anto p’esey mi ta puntra bo, huesped keri, bonbini,
pa bo corda laga un stul bashi
pa boso anfitrionnan invisibel…
pa asina nan por sinta
y lesa na bos halto
kico lo ta e condicionnan
pa esnan bibo
y esnan morto
por bati paz!